Όσο η πανδημία του κορωναϊού βρίσκεται σε εξέλιξη, τα σούπερ μάρκετ αντιμετωπίζουν μία πρωτοφανή ζήτηση σε συγκεκριμένα είδη που σχετίζονται ή όχι με μία επιδημία. Θα έλεγε κανείς πως το να προμηθευτείς μερικά παραπάνω απολυμαντικά μαντηλάκια για να έχεις στην τσάντα σου και στο αυτοκίνητό σου είναι μία ΟΚ αντίδραση. Όμως το απόθεμα από πέντε πακέτα ζυμαρικά, δέκα extra ρολό χαρτί τουαλέτας και έξι πακέτα αλεύρι, γιατί; 

Πριν περάσω στο θέμα μας θέλω να σου εξηγήσω πως είμαι αρκετά ήρεμη με το θέμα του νέου ιού. Πλένω τα χέρια μου, έχω μειώσει τις περιττές μετακινήσεις και προσπαθώ να μη βλέπω /διαβάζω παραπάνω ειδήσεις από μία απλή ενημέρωση, όπως έκανα πάντα. Παρόλα αυτά, το Σάββατο στα πρώτα λεπτά που ήμουν στο σούπερ μάρκετ δεν μπόρεσα να μην προσέξω ένα δύο καρότσια που πέρασαν από δίπλα μου γεμάτα από χαρτί τουαλέτας και συσκευασίες χλωρίνης. Έναν όροφο μετά έπιασα τον εαυτό μου να αγοράζει δύο πακέτα από το σαπούνι χεριών. Ήταν μία κίνηση που έκανα χωρίς να το σκεφτώ καθόλου κοιτώντας απλά στο βάθος στο άδειο ράφι με το χαρτί τουαλέτας. Αν με ρωτούσε κάποιος εκείνη τη στιγμή ”γιατί;” είχα έτοιμη την απάντηση: ”για κάθε περίπτωση” έχοντας ήδη νευρικότητα ώστε να σκεφτώ με σοφία τι άλλο μπορεί να χρειαστώ. Κι εγώ μάλλον είμαι από τους ήρεμους.

Φυσικά αυτή η αγοραστική ‘παράνοια’ δεν αφορά μόνο την Ελλάδα. Στις αρχές του χρόνου διαβάσαμε για τον Πρωθυπουργό της Σιγκαπούρης, Lee Hsien Loong που με δηλώσεις και διαγγέλματα προσπαθούσε να καθησυχάσει τον κόσμο που άδειαζε τα ράφια με το ρύζι και τα noodles. Στην Αυστραλία κινδύνευσαν από έλλειψη χαρτιού τουαλέτας και στην Μαλαισία ανακοινώθηκε αύξηση 800% στην αγορά των απολυμαντικών για τα χέρια. Όλα αυτά, μαζί με τα κρούσματα που αυξάνονται ανεβαίνει και το επίπεδο του άγχους στον καθένα μας. Το καταλαβαίνουμε όλοι, αλλά τι μας κάνει να αγοράζουμε με τόση αγωνία μεγάλες ποσότητες χαρτί τουαλέτας;

«Πολλές αποφάσεις μας δεν είναι εντελώς συνειδητές. Το μυαλό μας χρησιμοποιεί γρήγορες αποφάσεις για να είναι σε θέση να αντιδράσει πιο γρήγορα στον κίνδυνο και να επιβιώσει», εξηγεί ο ψυχολόγος Αλέξανδρος Γεροντίδης. «Δεδομένου ότι οι πληροφορίες που διαβιβάζονται στον εγκέφαλο είναι πολλές σε αριθμό, και συχνά πολύ δύσκολες στη διαχείριση, το μυαλό μας αυτόματα υποθέτει ότι το πρόβλημα είναι ακόμη χειρότερο από ό,τι στην πραγματικότητα κι αντιδρά με γνώμονα αυτό. Όσο περισσότερο είμαστε εκτεθειμένοι σε σχετικές ειδήσεις, τόσο πιο πολύ το βιώνουμε. Ακούμε για τους ανθρώπους που αρρωσταίνουν συνεχώς κι έτσι πιστεύουμε ότι είναι πιο πιθανό να συμβεί σε εμάς. Η διαδικασία fight or flight ξεκινά και η συμπεριφορά μας γίνεται ακόμη πιο αυτόματη.” Όσο για τον λόγο που ξαφνικά έχουμε όλοι εμμονή με το ρολό τουαλέτας; Ο ψυχολόγος εξηγεί ότι όλα αφορούν τις ανάγκες που ο καθένας από εμάς αναγνωρίζει ως “βασικές”.

Οι βασικές ανάγκες είναι κάτι που δεν δίνουμε του μεγάλη προσοχή όταν όλα είναι καλά. Ωστόσο, όταν υπάρχει η υπόνοια ενός κινδύνου, η εστίασή μας βρίσκεται και πάλι στα χαμηλότερα επίπεδα της Ιεραρχίας Βασικών Αναγκών της πυραμίδας του Maslow: Τρόφη, νερό, υγιεινή και ασφάλεια. Και σεξ, λέει ο Maslow.

Σύμφωνα με τον κύριο Γεροντίδη, το ένστικτό μας για αγορές κάτω από συνθήκες πανικού οδηγείται από πολλούς βασικούς ψυχολογικούς παράγοντες, καθένας από τους οποίους μας κάνει πιο επιρρεπείς σε αυτό το είδος παρορμητικής συμπεριφοράς. Η πρώτη από αυτές – η θνησιμότητα- έρχεται στο προσκήνιο όταν μια ιστορία ή ένα συμβάν, όπως ο ιός τώρα μας θυμίζει πόσο ευάλωτοι μπορεί να είμαστε.

Πώς να σταματήσεις το χέρι σου πριν αγοράσει άλλη μία 12άδα χαρτί τουαλέτας

Είναι απολύτως κατανοητό και φυσιολογικό να αισθανόμαστε ανησυχία. Θέλουμε να είμαστε προνοητικοί. Εξίσου όμως σημαντικό να διατηρούμε τα επίπεδα της ανησυχίας μας υπό έλεγχο.

Οι αγορές με φόβο δεν βοηθούν κανέναν – και στην πραγματικότητα βλάπτουν πραγματικά μερικούς από τους πιο ευάλωτους, όπως για παράδειγμα τον ηλικιωμένο που θα κάνει τόσο κόπο να βρεθεί μέχρι το σούπερ μάρκετ για να μην βρει χαρτί για την τουαλέτα και σαπούνι για τα χέρια. Ή τους ανθρώπους που περιμένουν να πληρωθούν για να πάνε για ψώνια, στο τέλος του μήνα.

Χρειάζεσαι πραγματικά πέντε πακέτα ζυμαρικά;

Η παρόρμηση μας να αγοράζουμε τη διπλάσια ποσότητα φαγητού μπορεί να μας καθησυχάσει πρόσκαιρα και να μας δώσει την αίσθηση ότι εμείς κάναμε ό,τι καλύτερο μπορούσαμε για να φροντίσουμε τον εαυτό μας, δρώντας με προνοητικότητα και σοφία.

“Η γνώση βοηθά,” λέει ο κύριος Γεροντίδης. “Την επόμενη φορά που θα πάτε να πάρετε ένα επιπλέον χέρι σαπούνι ή σακούλα ζυμαρικών ενώ είστε στο super market, σταματήστε για ένα δευτερόλεπτο και σκεφτείτε τι είναι πραγματικά σας οδήγησε σ’ αυτή την απόφαση.”

Όλοι έχουμε την ευθύνη να ακολουθήσουμε τις κατευθυντήριες γραμμές για την δημόσια υγεία, προκειμένου να εμποδίσουμε την εξάπλωση του ιού, έχουμε επίσης όμως την ευθύνη να σταματήσουμε και την εξάπλωση του άγχους – και η αποφυγή πανικού από τις αγορές στο σούπερ μάρκετ είναι ένα εξαιρετικό μέρος για να ξεκινήσουμε.