Είναι σχεδόν σίγουρο ότι σου έχει συμβεί: Κάποιος δικός σου άνθρωπος, κάποιος φίλος έπαθε κάτι τρομερό. Η συνέχεια είναι σχεδόν αναπόφευκτη: Σκέψεις κατακλύζουν το μυαλό σου. Τι θα είχα κάνει εγώ στη θέση του; Πώς θα είχα αντιδράσει; Γιατί το χειρίστηκε έτσι και όχι αλλιώς; Κι ύστερα μια βροχή συναισθημάτων: Θυμός, θλίψη, απελπισία.

Γιατί, όμως, όλα αυτά; Στην τελική, δεν είσαι εσύ που βίωσες τη δυσκολία. Δεν είσαι εσύ που αντιμετώπισες την πρόκληση. Κι όμως, τα έντονα αρνητικά συναισθήματα είναι εκεί. Και είναι αυτό που η ψυχολογία ονομάζει δευτερεύον μετατραυματικό στρες. Πρόκειται για το τραύμα που βιώνουν όσοι έζησαν δευτερογενώς ένα τραγικό γεγονός, μέσα από διηγήσεις ή μέσα από τη βοήθεια που προσέφεραν στα θύματα ενός γεγονότος.

Τι είναι το δευτερεύον μετατραυματικό στρες;

Το δευτερογενές μετατραυματικό στρες ορίζεται από το Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders ως η συναισθηματική πίεση που υφίσταται ένας επαγγελματίας που ακούει ή βλέπει το τραύμα που υπέστη ένας ασθενής του. Δεν είναι, όμως, μόνο οι επαγγελματίες που μπορεί να έρθουν αντιμέτωποι με τη διαταραχή. «Μπορεί να επηρεάσει έναν ευρύτερο πληθυσμό, όπως τα άτομα που έχουν διαπροσωπικές σχέσεις με το θύμα», εξηγεί η νευροψυχολόγος δρ. Sanam Hafeex στο Purewow. «Συνήθως συμβαίνει σε ανθρώπους που εκτίθενται στις τραυματικές εμπειρίες άλλων. Αυτή η έκθεση μπορεί να προκαλέσει συναισθήματα ταραχής και ανησυχίας, σκέψεις και αντιδράσεις παρόμοιες με αυτές που αντιμετωπίζουν όσοι βιώνουν πρωτογενώς ένα τραυματικό γεγονός. Έτσι, φαινομενικά, μπορεί κάποιος να εμφανίσει μια αντίδραση που να μοιάζει υπερβολική, η ψυχολογία όμως την αναγνωρίζει και την αιτιολογεί».

Κι ύστερα έρχονται οι ενοχές

Σύμφωνα με τη Stacy Thiry, θεραπεύτρια στο Grow Therapy, το άτομο που βιώνει δευτερεύον μετατραυματικό στρες είναι πιθανό να νιώσει ενοχές που βιώνει τόσο έντονα συναισθήματα για ένα γεγονός που δεν τον αφορούσε άμεσα. «Είναι πιθανό να συγκρίνει τα δικά του βάσανα με αυτά του ατόμου που έχει βιώσει πρωτογενώς το τραύμα, με αποτέλεσμα να οδηγείται στο να αμφισβητήσει την αξία των συναισθημάτων του ή να νιώσει ότι δεν αξίζει την παρηγοριά. Συχνά, όσοι βιώνουν δευτερεύον τραυματικό στρες αδυνατούν να κατανοήσουν ότι πρόκειται για μια απολύτως ρεαλιστική κατάσταση, ωθώντας τους να απορρίπτουν τα συναισθήματά τους, πιστεύοντας ότι θα θεωρηθούν εγωπαθείς».

Πώς εκδηλώνεται το δευτερεύον μετατραυματικό στρες

Σύμφωνα με τους ειδικούς, η κόπωση -κυρίως η ανεξήγητη- αποτελεί μια βασική ένδειξη. Η λίστα του Υπουργείου Υγείας και Ανθρωπίνων Υπηρεσιών των ΗΠΑ αναγνωρίζει επίσης ως συμπτώματα τα συναισθήματα απομόνωσης, άγχους, αποσύνδεσης, αλλά και σωματικές παθήσεις, όπως διαταραχές ύπνου, σύγχυση και αδυναμία.

Εάν αντιμετωπίζεις τέτοια συμπτώματα, δε σημαίνει ότι οφείλονται απαραίτητα στη διαταραχή. Μια έντονη και παρατεταμένη συνθήκη αυτών των συμπτωμάτων, ωστόσο, θα μπορούσε να μαρτυρά ότι υπάρχει πρόβλημα. Οι θεραπευτές συμφωνούν, επιπλέον, ότι ένα προσωπικό ιστορικό τραύματος δεν αποτελεί προϋπόθεση για την ανάπτυξη της διαταραχής. . Σύμφωνα με την Sussan Nwogwugwu, νοσηλεύτρια ψυχιατρικής – ψυχικής υγείας στο Dallas-Ft, ορισμένα χαρακτηριστικά προσωπικότητας κάνουν ένα άτομο πιο ευάλωτο στην ανάπτυξη της διαταραχής. «Τέτοια στοιχεία είναι, για παράδειγμα, η ευαισθησία και η ενσυναίσθηση. Τα άτομα με αυτά τα χαρακτηριστικά διατρέχουν υψηλό κίνδυνο να υποφέρουν από δευτερεύον μετατραυματικό στρες, λόγω των ισχυρών συναισθηματικών τους αντιδράσεων».

Γιατί ασχολούμαστε τώρα με αυτό;

«Το δευτερεύον μετατραυματικό στρες δεν είναι νέο φαινόμενο ως έννοια, αντίθετα υπάρχει εδώ και αρκετές δεκαετίες», διευκρινίζει η Thiry. «Ο λόγος που απασχολεί πιο πολύ τώρα είναι επειδή η αξία της ψυχικής υγείας αναγνωρίζεται όλο και περισσότερο».

«Πιστεύω ότι η πανδημία είχε μεγάλο αντίκτυπο στην ψυχική ευεξία και η εν λόγω διαταραχή είναι μεταξύ των συνεπειών της», προσθέτει η Nwogwugwu. Επικαλείται, μάλιστα, μια μελέτη του 2021 στο International Journal of Environmental Research and Public Health σύμφωνα με την οποία η πανδημία, με τις αβεβαιότητες, τους θανάτους και τη μακροχρόνια απομόνωση, δημιούργησε τις ιδανικές συνθήκες για την άνθιση της διαταραχής. «Για παράδειγμα, η μοναξιά και η απομόνωση αυτής της περιόδου προκάλεσαν συναισθηματική δυσφορία, άγχος και αδυναμία κι αυτό δημιούργησε συναισθηματική κόπωση σε ένα σημαντικό ποσοστό του πληθυσμού. Η αβεβαιότητα που προκλήθηκε ήταν, τέλος, ένας ακόμη παράγοντας που ενίσχυσε τον κίνδυνο εκδήλωσης της διαταραχής».

Και τι μπορεί να γίνει;

Τραγωδίες συμβαίνουν καθημερινά. Αυτό σημαίνει ότι είμαστε καταδικασμένοι να ζούμε με το δευτερεύον μετατραυματικό στρες; «Μαθαίνεις να κουβαλάς μια ‘πανοπλία’», λέει μια κοινωνική λειτουργός, σύμβουλος των τραυματισμένων βετεράνων του αμερικανικού στρατού. «Δεν μπορώ ποτέ να αποστασιοποιηθώ από το πρόβλημα των άλλων, έχω μεγάλη ενσυναίσθηση, αλλά το αφήνω εκεί. Κι έτσι υπάρχει μια ισορροπία», εξηγεί, προσθέτοντας ότι η άσκηση, ο διαλογισμός και η ψυχοθεραπεία της επιτρέπουν να συνεχίσει να κάνει τη δουλειά της, χωρίς να κουβαλά τα τραύματα των άλλων στην προσωπική της ζωή.