“To mindsurfing δημιουργήθηκε για να μιλάμε ανοιχτά για τα δύσκολα συναισθήματα, το άγχος, το αίσθημα «δεν είμαι αρκετός/η», για τις ψυχικές διαταραχές και τις κρίσεις πανικού. Για όλες εκείνες τις φορές που κάνουμε σκέψεις, τις οποίες νομίζουμε ότι κανείς άλλος δεν κάνει. Το να υπάρχει μια κοινότητα που να μπορούν έστω ένας, δύο, τρείς άνθρωποι να νιώσουν πως «αυτό δεν το έχω σκεφτεί μόνο εγώ», καταπολεμάει το στίγμα απέναντι στην ψυχική υγεία, βοηθάει τη σύνδεση και συνεπώς μειώνει τη μοναξιά και τη ντροπή”.
Καραντίνα 2020. Ελάχιστη ελευθερία, λίγη επικοινωνία, πολλή μοναξιά, ακόμη περισσότερα social media. Ανάμεσα στα ατελείωτα βιντεάκια χορογραφιών στο Τik Tok και συνταγών για το τέλειο banana bread, είχα την τύχη να πέσω πάνω σε αυτή τη σελίδα- από μηχανή θεό. Έκτοτε βίωσα αμέτρητες φορές το συναίσθημα στο οποίο αναφέρεται η Εύελυν Σπηλιώτη PhDc, ψυχολόγο – ψυχοθεραπεύτρια με ειδίκευση στην Κλινική Νευροψυχολογία, καθώς και δημιουργό της σελίδας mindsurfing, βρίσκοντας πολλές φορές μια υποστήριξη και κυρίως μια λογική επεξήγηση των συναισθημάτων μου, ακριβώς τη στιγμή που τη χρειαζόμουν.
Ως ένας άνθρωπος που από μικρή της άρεσε να παρατηρεί τους ανθρώπους και να προσπαθεί να καταλάβει τι μας κάνει διαφορετικούς, η επιλογή να ασχοληθεί με τον κλάδο ψυχικής υγείας και την ψυχοθεραπεία, τόσο ιδιωτικά όσο και μέσω της ινσταγκραμικής κοινότητας πλέον, ήταν μονόδρομος για την Εύελυν.
Η θεραπεία, η ενσυναίσθηση και η συναισθηματική μη διαθεσιμότητα
“To heal is to connect with yourself and others, η θεραπείας μας βρίσκεται στη σύνδεση, με τον εαυτό μας και με τους άλλους” είναι το βασικό της μότο και η ψυχοθεραπευτική της στάση, καθώς όπως τονίζει η κοινότητα, σύμφωνα και με νευροεπιστημονικές έρευνες, λειτουργεί θεραπευτικά, είμαστε καλά όταν συνδεόμαστε και όταν υπάρχουμε σε ασφαλείς σχέσεις. “Δύσκολα μπορεί να υπάρξει το ένα χωρίς το άλλο. Δύσκολα μπορούμε να συνδεθούμε με έναν άλλον άνθρωπο, αν πρώτα δε συνδεόμαστε με τον εαυτό μας και δεν είμαστε συναισθηματικά διαθέσιμοι, πρώτα για εμάς και μετά για κάποιον άλλον. Δε μπορώ να δω/αποδεχτώ τον πόνο του άλλου, αν δεν δω/αποδεχτώ πρώτα τον δικό μου”, τονίζει και μου δίνει την τέλεια πάσα να την ρωτήσω για ένα θέμα που με απασχολεί προσωπικά πολύ, την ενσυναίσθηση και κατά πόσο συνδέεται με τα παραπάνω.
“Η ενσυναίσθηση είναι στην ανθρώπινη φύση, επειδή είμαστε κοινωνικά όντα. Είναι η φυσική μας τάση, η οποία λόγω εξωτερικών παραγόντων μπορεί να μην αναπτυχθεί και για αυτό ακριβώς η απουσία της εν συναίσθησης μας δίνει μια πληροφορία ότι κάτι έχει πάει στραβά στην ψυχική ανάπτυξη ενός ανθρώπου. Ελάχιστες είναι οι περιπτώσεις που η έλλειψη της αποδίδεται σε βιολογικές συνιστώσες ή γενετικούς παράγοντες. Όπως όλα τα ανθρώπινα χαρακτηριστικά, έτσι και αυτή είτε ενισχύεται είτε καταπνίγεται από το περιβάλλον”.
Η ηθική απορρέει από την ενσυναίσθηση, σύμφωνα με την κ. Σπηλιώτη, καθώς είναι δύο έννοιες συνδεδεμένες. “Η ψυχοθεραπεία δεν είναι πανάκια, πρέπει κανείς να θέλει να ξεκινήσει αυτό το ταξίδι”, μου απαντάει η κ. Σπηλιώτη όταν τη ρωτάω για το αν η ενσυναίσθηση μπορεί να καλλιεργηθεί μέσω της ψυχοθεραπείας.
Συνεχίζει λέγοντας πως “Η ενσυναίσθηση μπορεί να αναπτυχθεί μέσω της ψυχοθεραπευτικής διαδικασίας, αυτό δεν σημαίνει ότι κάτι τέτοιο είναι απόλυτο, γενικά δεν υπάρχουν τα απόλυτα. Ένας λόγος για τον οποίο θα μπορούσε να συμβεί αυτό είναι επειδή το άνοιγμα στην ευαλωτότητα μπορεί να αναπτύξει την ενσυναίσθηση ενός ανθρώπου” κάτι το οποίο τονίζει και πάλι πως δεν είναι ίδιο για όλες τις περιπτώσεις.
Δείτε αυτή τη δημοσίευση στο Instagram.
“Όλα τα ψυχικά φαινόμενα είναι πολυπαραγοντικά, ποτέ ένας παράγοντας δεν οδηγεί σε ένα αποτέλεσμα. Το να με αποδεχτώ όπως είμαι, δεν έχει πάντα άμεση συσχέτιση με τον σταματήσω να έχω φοβία με τα συναισθήματα, κάτι το οποίο αποτελεί και ένα από τα κυρίαρχα φαινόμενα της εποχής. Η ενσυναίσθηση καλλιεργείται όταν μπορώ να είμαι και να λειτουργώ ως μέλος μιας ομάδας με ουσιαστικό τρόπο, ενσυναίσθηση σημαίνει να κατανοώ και να σέβομαι τον πόνο σου ακόμη και αν δεν έχω περάσει κάτι ακόμη εγώ”.
Κινητοποιούμενη από την αναφορά της Εύελυν στη φοβία απέναντι στα συναισθήματα, δράττω την ευκαιρία να τη ρωτήσω για τη τάση της συναισθηματικής μη διαθεσιμότητας (emotional unavailability) των ανθρώπων σήμερα, στην προσπάθεια να φωτιστούν κάποιοι παράγοντες, όπως λέει και η ίδια. “Το να είμαι συναισθηματικά διαθέσιμος σημαίνει αρχικά να μην μπλοκάρω τα δικά μου συναισθήματα. Όταν μπορώ να κάτσω με ένα συναίσθημα, να το αποδεχθώ, όσο δυσάρεστο κι αν είναι, χωρίς να βιάζομαι να το διώξω. Αποδέχομαι κάτι δεν σημαίνει ότι μου αρέσει, σημαίνει όμως ότι το βλέπω. Όσο περισσότερο το καλλιεργώ αυτή τη διάθεση προς τον εαυτό μου, τόσο πιο πιθανό να το κάνω για έναν άλλον άνθρωπο”.
Χρησιμοποιώντας ως παράδειγμα τη περίπτωση της μάνας που παρατηρεί το παιδί της να είναι θυμωμένο με κάτι και αντί να το μαλώσει ή να μειώσει το συναίσθημά του, το ρωτάει ερωτήσεις με επίκεντρο αυτό το συναίσθημα, τι έγινε, τι χρειάζεται ή αν θα μπορούσε να κάνει κάτι για να βοηθήσει, εξηγώντας πως η συναισθηματική διαθεσιμότητα πηγαίνει χέρι χέρι με την ενσυναίσθηση.
“Το toxic positivity έχει δημιουργήσει μια τάση που λέει ότι πρέπει να σκέφτεσαι συνέχεια θετικά, δεν είναι ρεαλιστικό, δεν είναι όμως και ο στόχος. Ο ρεαλισμός είναι να μπορούμε να βλέπουμε το φάσμα, τα θετικά, τα αρνητικά και τα ουδέτερα. Η ψυχοθεραπεία είναι μια εκπαίδευση. Η συναρπαστική ανακάλυψη της νευροπλαστικότητας του εγκεφάλου μάς λέει ότι μπορούμε να αλλάξουμε τον τρόπο που σκεφτόμαστε αν κάνουμε μια νέα συμπεριφορά επαναλαμβανόμενα και συστηματικά. Άρα δεν είμαστε καταδικασμένοι. Μπορούμε να αλλάξουμε σε οποιαδήποτε ηλικία.
Δείτε αυτή τη δημοσίευση στο Instagram.
Αυτό με τις νευροεπιστημονικές ανακαλύψεις των τελευταίων δεκαετιών, δεν είναι αισιοδοξία αλλά ρεαλισμός. Υπάρχει η έννοια της προσωπικότητας, πολλά από τα πρότυπα συμπεριφοράς που τα θεωρούμε χαρακτηριστικά της προσωπικότητας, μπορεί και να είναι μια μαθημένη αντίδραση για να επιβιώσουμε σε κάτι δύσκολο. Άρα, μπορούμε μέσω της ψυχοθεραπείας να τα τροποποιήσουμε σε σημαντικό βαθμό. “Αλλαγή είναι να με εξελίξω, αλλά αλλαγή είναι και να με αποδεχτώ, καθώς σύμφωνα και με τη φιλοσοφική έννοια της διαλεκτικής, τα αντίθετα συνυπάρχουν. Με αποδέχομαι, αλλά ταυτόχρονα βλέπω ότι μια συμπεριφορά μου με δυσκολεύει, είναι μια συνομιλία. Κάθε φορά που διαβάζω ή πρέπει να αντιμετωπίσω μια ρατσιστική δήλωση κάθε είδους σκέφτομαι πόσο πολύ και με ποιο τρόπο θα μπορούσε η ψυχοθεραπεία να συμβάλλει στον αντιρατσιστικό αγώνα.”
Σύμφωνα με την Έβελυν, αν είναι κάποιος ρατσιστής απέναντι σε μια ομάδα, θα είναι γενικά.
“Η ενσυναίσθηση για αρχή καλλιεργείται στην οικογένεια και έπειτα στις ευρύτερες κοινωνικές ομάδες. Τι είδαμε, όχι μόνο τι εισπράξαμε. Πως είδαμε να συμπεριφέρονται και να αλληλοεπιδρούν όλα τα μέλη της οικογένειας μεταξύ τους, τι καταγράψαμε ότι κάνουν οι γονείς μας, μια συμπεριφορά ενός άντρα προς μια γυναίκα, τι ακούσαμε σε συζητήσεις. Έχει πολύ να κάνει με τη έννοια της αποδοχής, η άνευ όρων αποδοχή του εαυτού έχει σημασία να συνοδεύεται με την άνευ όρων αποδοχή του άλλου και μια γενικότερη στάση αγάπης που έχω όχι μόνο για τους πολύ κοντινούς μου, αλλά μέσα μου”.
Τα όρια
Η κ. Σπηλιώτη στη σελίδα της αναφέρεται πολύ συχνά στα όρια, ένα θέμα το οποίο δεν αντιλαμβανόμαστε συχνά πως αποτελεί πηγή πολλών προβλημάτων μας.
“Η σχέση μας με τα όρια θα μας βοηθήσει να καταλάβουμε τι σχέσεις δημιουργήσαμε όταν ήμασταν παιδιά με τους γονείς μας. Είτε έχω πολύ άκαμπτα όρια είτε πολύ χαλαρά, αυτά τα δύο άκρα μπορεί να δημιουργήσουν δυσκολίες στην εγγύτητα. Τα όρια είναι πολύ σημαντικά, γιατί δείχνουν σε έναν άλλον άνθρωπο με ποιον τρόπο μπορούμε να έχουμε σχέση μαζί του. Τα όρια τα θέτουμε και τα τηρούμε για εμάς, όχι σαν μέθοδο τιμωρίας. Μέσω των ορίων συστηνόμαστε, επιτρέπουμε σε κάποιον άνθρωπο να μας γνωρίσει, του λέμε αυτό με ενοχλεί, αυτό μου αρέσει.”
Δείτε αυτή τη δημοσίευση στο Instagram.
“Όταν ο τρόπος με τον οποίο συνδέομαι είναι ασφαλής, τα όρια μου είναι πιο ευέλικτα. Αν τα όρια μου είναι πολύ άκαμπτα, αυτό μπορεί να σημαίνει ότι κάποτε παραβιάστηκαν και θέλω να είμαι σίγουρ@ ότι δε θα μου τα παραβιάσεις. Στον αντίποδα αν έμαθα ότι για να με αγαπήσει κάποιος πρέπει να είμαι βολικ@, να παραγκωνίζω τις δικές μου ανάγκες, τότε τα όρια μου μπορεί να είναι πολύ χαλαρά. Όταν έχω πολύ χαλαρά όρια και εγώ δεν έχω ξεκαθαρίσει ποια είναι η σχέση μου με τον εαυτό μου”.”
Το στίγμα της ψυχικής υγείας
“Παρατηρώ μια τάση τελευταία όλο και περισσότεροι άνθρωποι να χρησιμοποιούν πολύ εύκολα επίσημους όρους όπως η κατάθλιψη ή η διαταραχή για να περιγράψουν άβολα συναισθήματα, κάτι το οποίο από τη μία μπορεί να έχει θετικά αποτελέσματα, γιατί οι άνθρωποι εξοικειώνονται περισσότερο με αυτό το κομμάτι, από την άλλη μπορεί να έχει προβληματικά αποτελέσματα.”
“Στο ένα άκρο έχουμε το στίγμα για την ψυχική υγεία και αυτό βελτιώνεται σιγά σιγά. Το ένα άκρο είναι ότι ντρέπομαι και το άλλο είναι να παθολογικοποιώ φυσιολογικά αρνητικά συναισθήματα και καταστάσεις, όπως το πένθος. Η άρνηση των αρνητικών συναισθημάτων δημιουργεί περισσότερη ντροπή. Το δεύτερο σχετίζεται με το toxic positivity και με το φόβο να δεχθώ τα αρνητικά συναισθήματα. Αν δεν ήταν σημαντικά τα συναισθήματα, δεν θα τα είχαμε, καθώς και εξελικτικά έχει επιβιώσει ό,τι ήταν σημαντικό. Μια μητέρα που χάνει το παιδί της και νιώθε θλίψη, την ενεργοποιεί ώστε να το ψάξει. Το να δονείται το συναίσθημα μου είναι κάτι που με βοηθάει να επιβιώσω, όταν τα δαιμονοποιούμε δημιουργούμε περισσότερο προβλήματα. Ένα αρνητικό συναίσθημα είναι μέρος του ποιου είμαστε, έχουμε ένα συναίσθημα, δεν είμαστε αυτό το συναίσθημα. Όταν αυτά αρχίσουν και έχουν διάρκεια και παίρνουν άλλη μορφή, τότε μπορούμε να μιλήσουμε για κάποια νόσο ή διαταραχή”.
Δείτε αυτή τη δημοσίευση στο Instagram.
Θέλω να κλείσω λέγοντας πως όταν ρώτησα τη κ. Σπηλιώτη γιατί δημιούργησε την κοινότητα του mindsurfing μου απάντησε πως “Οι άνθρωποι είμαστε διαφορετικοί, έχουμε όμως πολλά κοινά, πονάμε όλοι. Για μένα είναι σημαντικό να μειωθεί η ντροπή, το στίγμα απέναντι στην ψυχική υγεία” Όμως μια βασική υπενθύμιση σύμφωνα με την ίδια είναι πως ένα post στα τα social media, δεν είναι ψυχοθεραπεία. Πως θα μπορούσαμε λοιπόν να προλαμβάνουμε τα πράγματα, να μην τα αφήνουμε να φτάνουν στα άκρα και να ενσωματωθεί λίγο περισσότερη η ψυχοθεραπεία στην κοινωνία ως στάση ζωής;“
“Κανείς δε μπορεί να πάει με το ζόρι και το κίνητρο είναι σημαντικό για να είναι μια διαδικασία που θα έχει αποτέλεσμα. Ο κάθε άνθρωπος έρχεται με διαφορετικό αίτημα και κίνητρο. Είμαι αισιόδοξη πως ως κοινωνία αλλάζουμε, οι άνθρωποι θα πουν πιο εύκολα ότι κάνουν ψυχοθεραπεία. Ζούμε σε εποχές που θέλουμε τα πράγματα γρήγορα, λόγω των social media και του πόσο κρατάμε την προσοχή μας κάπου, υπάρχει πολύ ταχύτητα. Η ψυχοθεραπεία έχει χρόνους που είναι απρόβλεπτοι, ανακαλύπτονται πράγματα στην πορεία και γίνονται εσωτερικές ζυμώσεις όλο αυτό δεν λειτουργεί με διακόπτη. Πολλοί άνθρωποι θέλουν το αποτέλεσμα και το θέλουν τώρα. Η ψυχοθεραπευτική σχέση είναι σημαντική, αλλά θέλει υπομονή και χρόνο ένας άνθρωπος χρειάζεται να νιώθει καλά στη σχέση θεραπευτή-θεραπευμένου για να δουλέψει η ψυχοθεραπεία. Επίσης είναι σημαντικό να μπορούμε να καθόμαστε και λίγο με την αβεβαιότητα, να έχουμε υπομονή αλλά και ταυτόχρονα να εξασκηθούμε στη συναισθηματική ρύθμιση πως αν και κάτι δεν μου αρέσει, αλλά μπορώ να το αντέξω. Στη ψυχοθεραπεία βγαίνουν δυναμικές, που μου δίνουν την ευκαιρία να επουλώσω πληγές του παρελθόντος και αυτό να το μεταφέρω και στις άλλες σχέσεις”.
Τέλος όταν αναρωτήθηκα τι είναι αυτό τελικά που απασχολεί περισσότερο τους ανθρώπους, μου απάντησε πως είναι οι σχέσεις. “Αν σκάψουμε η πηγή είναι πάντα στο σχετίζεσθε. Οι δυσκολίες σχετίζονται αρκετά με ζητήματα σύνδεσης. Η πανδημία έχει επηρεάσει αυτά κομμάτια, του πως συνδεόμαστε, πως συζητάμε, με ποιον τρόπο σε ρωτάω πως είσαι και κάθομαι να ακούσω την απάντηση σου. Η συναισθηματική νοημοσύνη καλλιεργείται αν είμαστε ανοιχτοί. Δεν έχουμε όλοι την ίδια ανάγκη για κοντινότητα και αυτό δεν είναι παθολογία. Αν κάποιος δεν είναι σαν εμάς, δε σημαίνει ότι κάποιος από τους δυο μας έχει πρόβλημα”.
Τη ρωτάω αν υπάρχει κάτι τελευταίο που θα ήθελε σίγουρα να ειπωθεί. “Είναι σημαντικό να μιλάμε για την ψυχική υγεία όπως μιλάμε για τη σωματική, φέρνει μοναξιά και απομόνωση το να έχουμε μια αίσθηση ότι η ψυχική υγεία είναι κάτι ξεχωριστό. Δεν είμαστε ρομπότ, άνευ όρων αποδοχή του εαυτού σημαίνει ότι είμαστε άνθρωποι που σφάλουμε με περιορισμούς και δυνατά σημεία, αλλά μπορούμε να βγούμε μπροστά, να τροποποιήσουμε συμπεριφορές και στάσεις που μας ταλαιπωρούν και να ζήσουμε μια ζωή με νόημα όπως το ορίζουμε εμείς».
Κι αυτό είναι μια υπέροχη υπενθύμιση.
