Μέχρι πολύ πρόσφατα, στον «φανερό» κόσμο, δηλαδή τον δυτικό κόσμο, τον κόσμο της μόδας και των μέσων μαζικής ενημέρωσης, οι μόνοι άνθρωποι που φαίνονταν πραγματικά να υπάρχουν ήταν οι λευκοί, στρέιτ Ευρωπαίοι ή Αμερικανοί.

Κανένα trans μοντέλο δεν είχε περπατήσει τις πασαρέλες της μόδας και κανένας μαύρος ή Ασιάτης δεν έκανε καριέρα στον κόσμο του θεάματος. Η έλλειψη διαφορετικότητας ήταν κάτι παραπάνω από προφανής, ωστόσο μόνο πολύ πρόσφατα άρχισε να γίνεται ζήτημα ενδιαφέροντος και συζήτησης.

Ειδικά στον χώρο της μόδας, το «λευκοί και στρέιτ» δεν ήταν τα μόνα κριτήρια, αλλά συνοδεύονται και από άλλα, πολύ εξεζητημένα. Για την ακρίβεια, τα μοντέλα μέχρι πολύ πρόσφατα «έπρεπε» να είναι λευκά, ετεροφυλόφιλα, αρτιμελή, πολύ νέα και υπερβολικά αδύνατα. Για ανθρώπους διαφορετική εθνότητας, ηλικίας και μεγέθους απλώς δεν υπήρχε θέση.

Ευτυχώς -από τη μία- τα τελευταία χρόνια αυτό δείχνει να αλλάζει, με όλο και περισσότερα μοντέλα που αντιπροσωπεύουν τη διαφορετικότητα να κάνουν το ντεμπούτο τους στις πασαρέλες.

Φυσικά, η συμπερίληψη είναι ένα θετικό γεγονός, έχουμε όμως σκεφτεί το τίμημα αυτής; Πώς ένα, μαύρο, για παράδειγμα, μοντέλο, που πιθανότατα προέρχεται από μια χώρα φτωχή ή υπό καθεστώς πολέμου, βρίσκεται να περπατά στην Εβδομάδα Μόδας για έναν μεγάλο οίκο;

Σε αυτό ερώτημα θέλησαν να απαντήσουν οι Sunday Times, γι’ αυτό και προχώρησαν σε μια σειρά συνεντεύξεων με δεκάδες μοντέλα, με στόχο να διερευνήσουν πώς τα πρακτορεία μοντέλων στρατολογούν νέους που έχουν εγκαταλείψει τις κατεστραμμένες από τον πόλεμο αφρικανικές χώρες τους και ζουν υπό συνθήκες ακραίας φτώχειας σε προσφυγικούς καταυλισμούς. Η έρευνα επικεντρώθηκε κυρίως στον προσφυγικό καταυλισμό Kakuma στην Κένυα, με τους ιθύνοντες να διαπιστώνουν σύντομα ότι όλο και περισσότερα κορίτσια επιλέγονται για να ακολουθήσουν καριέρα μοντέλου στην Ευρώπη, με την υπόσχεση -και την ελπίδα- ενός καλύτερου αύριο.

Οι μυημένοι λένε ότι το ενδιαφέρον για τα μοντέλα εξ Αφρικής έχει αυξηθεί λόγω της ανάγκης για συμπερίληψη. Ρόλο έχουν, επίσης, παίξει και περιπτώσεις όπως αυτές του Alek Wek και του Adut Akech, που, ως έφηβοι, έφυγαν από το Σουδάν με προορισμό το Ηνωμένο Βασίλειο και, μετά από μια πορεία λίγων ετών, κατέληξαν να είναι τα πρόσωπα μεγάλων brands, όπως οι οίκοι Chanel, Dior και Victoria’s Secret.

Η Carole White, διευθύντρια της Premier Model Management και πρώην ατζέντης της Naomi Campbell, επιβεβαιώνει την τάση: «Αυτή τη στιγμή είναι πολύ της μόδας τα μοντέλα που προέρχονται από την Αφρική. Υπάρχει μεγάλη ζήτηση, τόσο για άντρες, όσο και για γυναίκες πολλών ηλικιακών ομάδων. Όταν έπεσε το Τείχος του Βερολίνου, το βλέμμα είχε στραφεί προς την ανατολική Ευρώπη. Τώρα δεν κοιτάμε σχεδόν καθόλου τα κορίτσια από τη Ρωσία για παράδειγμα».

Ωστόσο, οι περιπτώσεις τέτοιων μοντέλων που επιτυγχάνουν πραγματικά να κάνουν καριέρα είναι ελάχιστες. Οι περισσότεροι οίκοι μόδας δεν γνωρίζουν από πού κατάγεται το μοντέλο που προσλαμβάνουν ή τι θα απογίνει μετά από ένα κάστινγκ ή μια φωτογράφιση. Βασίζονται στο πρακτορείο για τις αμοιβές και την ηθική αντιμετώπιση των μοντέλων. Η πραγματικότητα, όμως, αποδεικνύει ότι, πολλές φορές, ο χειρισμός των πρακτορείων δεν είναι αυτός που θα έπρεπε.

Τα περισσότερα από τα μοντέλα που στρατολογούνται με αυτό τον τρόπο, παραιτούνται σε σύντομο χρονικό διάστημα, χωρίς να έχουν καταξιωθεί ή κερδίσει χρήματα, αντιθέτως έχοντας δημιουργήσει χρέη.

Οι ανήθικες πρακτικές των πρακτορείων και η εγκληματική εκμετάλλευση

Ο προσφυγικός καταυλισμός Kakuma βρίσκεται στη βόρεια Κένυα, κοντά στα σύνορα με την Ουγκάντα και το Νότιο Σουδάν και αποτελεί έναν από τους μεγαλύτερους καταυλισμούς προσφύγων στον κόσμο. Ιδρύθηκε το 1992 και διοικείται από την Ύπατη Αρμοστεία των Ηνωμένων Εθνών για τους Πρόσφυγες (UNHCR). Εκεί στεγάζονται 280.000 άνθρωποι, που έχουν εγκαταλείψει πολλές εμπόλεμες χώρες στην Ανατολική και Κεντρική Αφρική. Ο καταυλισμός εκτείνεται σε μήκος 15 μιλίων και περιλαμβάνει, μεταξύ άλλων, 55 σχολεία και καταστήματα που πωλούν ρούχα, είδη σπιτιού και τρόφιμα. Τα σπίτια είναι χτισμένα από τούβλα και λάσπη και έχουν σιδερένιες στέγες, ενώ για τουαλέτες χρησιμοποιούν απλά τρύπες στο έδαφος. Το καθαρό νερό παρέχεται με δελτίο και η ηλεκτρική ενέργεια είναι σπάνια. Οι μερίδες τροφίμων έχουν πρόσφατα μειωθεί κατά 40% και πολλοί άνθρωποι ζουν μόνο με ένα γεύμα την ημέρα. Οι άνθρωποι που ζουν σε αυτές τις συνθήκες είναι εκτεθειμένοι σε ακραία φτώχεια και, φυσικά, αυξημένο κίνδυνο ασθενειών. Πολλές νεαρές γυναίκες παντρεύονται βίαια, ενώ οι άνθρωποι της Lgbtqia+ κοινότητας υφίστανται συχνά φρικτά βασανιστήρια και σοβαρές παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων.

Για τους ανθρώπους ενός τέτοιου καταυλισμού, η προοπτική μιας καριέρας στο μόντελινγκ μοιάζει με «χρυσό» εισιτήριο, που θα τους βγάλει από την αθλιότητα που ζουν και θα τους οδηγήσει σε μια ζωή που δεν είχαν τολμήσει καν να ονειρευτούν. Οι πράκτορες ταξιδεύουν έως εκεί, αναζητώντας άτομα που πληρούν τις προϋποθέσεις για την πασαρέλα, στέλνουν φωτογραφίες στους επικεφαλής των πρακτορείων και κάνουν τις τελικές επιλογές. Οι επιλεγμένοι ξεκινούν το ταξίδι για μια νέα ζωή: Παίρνουν άδεια εργασίας και μεταφέρονται στο Ναϊρόμπι, όπου τους δίνεται διαβατήριο, βίζα και το πολυπόθητο αεροπορικό εισιτήριο για την Ευρώπη. Εκεί, τοποθετούνται σε καταλύματα και τους δίνουν ένα ποσό της τάξεως των 70-100 ευρώ την εβδομάδα για φαγητό και λοιπά έξοδα διαβίωσης. Τα μοντέλα μένουν στην Ευρώπη για μερικές εβδομάδες, ωστόσο αν δεν επιλεχθούν για δουλειές ή δεν αμειφθούν αρκετά, επιστρέφουν στην Κένυα. Κι εκεί ξεκινούν τα προβλήματα. Για κάθε μοντέλο που τα καταφέρνει, υπάρχουν πολλά άλλα που επιστρέφουν στον καταυλισμό, όχι όπως έφυγαν, άλλα έχοντας και χρέη.

Τα πρακτορεία λειτουργούν με χρεωστικό σύστημα. Χρηματοδοτούν βίζες και πτήσεις, κάνοντας έξοδα, τα οποία το μοντέλο καλείται να καλύψει όταν αρχίσει να αμείβεται. Αν, λοιπόν, ένα μοντέλο απορριφθεί, για οποιονδήποτε λόγο, ή δεν κερδίζει αρκετά, όχι μόνο επιστρέφει στην αρχική του θέση, αλλά καταλήγει με ένα σωρό χρέη προς το πρακτορείο. Για τον Matteo Puglisi του πρακτορείου Select, το χρέος αυτό αποτελεί μια «δημοσιονομική υποχρέωση», καθώς και μια μικρή ανταμοιβή για τις διαδικασίες που κίνησε ένα πρακτορείο, ώστε να φέρει ένα υποψήφιο μοντέλο στην Ευρώπη. Ο ίδιος τονίζει, επιπλέον, ότι το πρακτορείο είναι «πολύ σαφές» στην αρχική συμφωνία, δεν υπόσχεται μόνιμη απασχόληση στην Ευρώπη, ούτε σίγουρη επιτυχία.

Όταν αυτή η προοπτική διαφημίζεται ως η μόνη διέξοδος για ένα σίγουρα καλύτερο μέλλον, οι επιλογές είναι πολύ περιορισμένες. Όπως υπενθυμίζει ο Peter Adediran, ιδρυτής της λονδρέζικης δικηγορικής εταιρείας Pail, με χρόνια εμπειρίας στον κλάδο του μόντελινγκ, τα μοντέλα συχνά δεν είναι σε θέση να καταλάβουν τα συμβόλαια και οι γονείς τους πιστεύουν ότι τους δίνουν την ευκαιρία να πραγματοποιήσουν τα όνειρά τους, τη στιγμή που τα πρακτορεία τους πουλάνε ψευδαισθήσεις. «Είναι τόσο νέοι, που δεν έχουν εμπειρία στο χειρισμό οικονομικών ζητημάτων και δεν καταλαβαίνουν τις λεπτομέρειες των συμβολαίων που υπογράφουν. Οι εταιρείες είναι υποχρεωμένες να είναι σαφείς και να εκπαιδεύουν τα μοντέλα από τη στιγμή που τα ανακαλύπτουν».

Εάν, λοιπόν η συμπερίληψη έχει αυτό το τίμημα, τότε δεν χρειάζονται απλώς αλλαγές, αλλά επανάσταση στον χώρο του μόντελινγκ. Και κάπως έτσι, τα λόγια της Nyabalang Gatwech Pur Yien μοιάζουν πιο επίκαιρα από ποτέ: «Αν ο κόσμος θέλει μοντέλα από προσφυγικούς καταυλισμούς, θα πρέπει να τα φροντίσει. Δεν είμαστε αποβράσματα, είμαστε άνθρωποι και πρέπει να μας φέρονται αναλόγως».