Τραύµα µπορεί να θεωρηθεί ο,τιδήποτε µας προκαλεί βαθιά θλίψη. Ο σχολικός εκφοβισµός, η σωµατική/σεξουαλική/συναισθηµατική κακοποίηση, η παραµέληση ή η απουσία γονέα, ο θάνατος ενός αγαπηµένου προσώπου, ένα τροχαίο ατύχηµα, μία φυσική καταστροφή, ένας πόλεµος, μία ληστεία, η φτώχεια, ο ρατσισµός, η απόρριψη, ένας δύσκολος χωρισµός, μία χρόνια ασθένεια, κλπ. Όλοι µε τον έναν ή άλλο τρόπο έχουµε βιώσει κάποιο από αυτά στη ζωή µας. Αναλυτικότερα, τραύµα είναι µια υποκειµενική εµπειρία που διαφέρει από άτοµο σε άτοµο. Σύµφωνα µε τον ορισµό της Παγκόσµιας Οργάνωσης Υγείας, τραύµα ονοµάζεται στην Ιατρική: “κάθε βίαιη καταστροφή ιστών, εσωτερική ή εξωτερική, ανεξάρτητα από το αίτιο που την προκάλεσε.”
Επειδή μετά από μία τέτοια εμπειρία συναντάμε συχνά μετατραυματικό στρες και πολλές φορές δεν ξέρουμε πως να το διαχειριστούμε, η ψυχολόγος με ειδικοτητα στις Αγχώδεις Διαταραχές, Χρυσάνθη Νικολαΐδου μας μιλάει για όλα όσα πρέπει να ξέρουμε.
Η Διαταραχή Μετατραυµατικού Στρες (ΔΜΨΣ) κατατάσσεται στις Αγχώδεις Διαταραχές ή αλλιώς Διαταραχές Άγχους
Η ΔΜΨΣ δεν είναι ασυνήθιστη µεταξύ των ατόµων που έχουν βιώσει κάποιο τραύµα είτε ως παιδιά, είτε ως ενήλικες. Η διάγνωση προϋποθέτει την ύπαρξη συγκεκριµένου αριθµού συµπτωµάτων µε διάρκεια τουλάχιστον 30 ηµερών ενώ µπορεί να έχουν ξεκινήσει πολύ µετά το συµβάν που ενεργοποίησε το τραύµα. Συγκεκριµένα, η ΔΜΨΣ προκαλείται από ένα ψυχολογικά τραυµατικό γεγονός, δηλαδή από ένα τραύµα. Σε ορισµένες περιπτώσεις, το να δεις κάποιον να πληγώνεται ή να πεθαίνει ή να πληροφορείσαι ότι ένας στενός φίλος ή ένα µέλος της οικογένειας βρίσκεται σε µεγάλο κίνδυνο, µπορεί να προκαλέσει τη ΔΜΨΣ.
Πρόκειται για τη συνέπεια µιας τραυµατικής εµπειρίας όπου το άτοµο αναβιώνει το τραυµατικό γεγονός, αποφεύγει ερεθίσµατα σχετικά µε το γεγονός και βιώνει αυξηµένη διέγερση. Η διάγνωση αυτή διατυπώθηκε για πρώτη φορά µετά την εµπειρία του πολέµου του Βιετνάµ. Το τραυµατικό γεγονός πρέπει να του είχε προκαλέσει έντονο φόβο, φρίκη ή την αίσθηση αβοηθησιάς. Όσον αφορά το “πόσο κρατάει” δεν µπορούµε να απαντήσουµε µε ακρίβεια σε αυτήν την ερώτηση, καθώς η διάρκεια της ΔΜΨΣ εξαρτάται από πολλά πράγµατα. Πάντως, οι άνθρωποι έχουν καλύτερη πορεία όταν υποστηρίζονται από τα µέλη της οικογένειας και από φίλους.
Η ΔΜΨΣ δεν είναι απαραίτητο να συμβεί µετά από ένα έντονο συµβάν
Ένα συµβάν µπορεί να θεωρηθεί έντονο αλλά δεν είναι και απαραίτητο να προκαλέσει τραύµα σε κάποιον. Με άλλα λόγια, το κάθε άτοµο θα βιώσει διαφορετικά ένα έντονο συµβάν όπως πχ έναν σεισµό. Άλλοι απλά θα βλέπουν εφιάλτες για λίγες µέρες µετά το συµβάν και άλλοι θα βλέπουν εφιάλτες για πολλά χρόνια. Για να θεωρηθεί ένα συµβάν τραυµατικό και έντονο, το άτοµο θα πρέπει να πληροί κάποια κριτήρια/ συµπτώµατα. Τα συµπτώµατα της ΔΜΨΣ µπορούν να χωριστούν σε 3 βασικές κατηγορίες:
- Επαναβίωση του τραυµατικού γεγονότος. Το άτοµο συχνά ανακαλεί το γεγονός ή έχει εφιάλτες σχετικούς µε αυτό και µπορεί να αναστατώνεται έντονα από ερεθίσµατα που του θυµίζουν το γεγονός.
- Αποφυγή ερεθισµάτων που συνδέονται µε το γεγονός ή ένα γενικό “µούδιασµα” των αντιδράσεων του ατόµου. Για παράδειγμα, κάποιος που µπορεί να έχει επιζήσει από έναν σεισµό, αποφεύγει να κοιµάται σε εσωτερικούς χώρους ή προσπαθεί να αποφεύγει τη σκέψη του τραυµατικού γεγονότος, ενώ κάποιος άλλος µπορεί να έχει µόνο αποδιοργανωµένες αναµνήσεις του γεγονότος. Όσον αφορά το “µούδιασµα”, αυτό αναφέρεται στη µείωση του ενδιαφέροντος για τους άλλους, στην αίσθηση αποξένωσης από τους άλλους και στην ανικανότητα του ατόµου να βιώσει θετικά συναισθήµατα.
- Συµπτώµατα αυξηµένης διέγερσης. Στα συµπτώµατα αυτά συµπεριλαµβάνονται δυσκολίες στην έλευση και στη διατήρηση του ύπνου, δυσκολία στην συγκέντρωση, υπερεπαγρύπνηση και µια υπερβολική αντίδραση ξαφνιάσµατος.
Οι γυναίκες έχουν τουλάχιστον διπλάσιες πιθανότητες από ότι οι άνδρες να εµφανίσουν ΔΜΨΣ
Για τους άνδρες βιώµατα πολέµου, σωµατικού τραυµατισµού ή θανάτου οδηγούν τις περισσότερες φορές σε µετατραυµατικό. Για τις γυναίκες, η πιο συχνή αίτια εκδήλωσης είναι η σωµατική κακοποίηση από οικείους. Το ποσοστό Μετατραυµατικών Διαταραχών σε πυροσβέστες, άνδρες ασφάλειας και προσωπικό διάσωσης είναι τουλάχιστον διπλάσιο σε σχέση µε τον υπόλοιπο πληθυσµό. Οι διάφορες µεταξύ Ευρώπης και Αµερικής όσον αφορά στα επιδηµιολογικά στοιχεία αποδίδονται σε περιβαλλοντικούς και κοινωνικούς λόγους. Για παράδειγμα, η µεγαλύτερη συχνότητα φυσικών καταστροφών και εγκληµατικότητας στις ΗΠΑ είναι ένας από αυτούς. Από ό,τι γνωρίζουµε δεν υπάρχουν µέχρι στιγµής ανάλογα στοιχεία για τον ελληνικό χώρο.
Τα γονίδια αυξάνουν τον κίνδυνο εμφάνισης ΔΜΨΣ
Αναφορικά µε τους κληρονοµικούς παράγοντες, τα γονίδια αυξάνουν τον κίνδυνο, καθώς υπάρχει κληρονοµικότητα της τάξεως του 20-40%. Λεπτοµερέστερα, το να έχει κανείς ένα συγγενή µε ΔΜΨΣ αυξάνει τον κίνδυνο που διατρέχει ο ίδιος να παρουσιάσει κάποια ΔΜΨΣ. Εκτός όµως από την κληρονοµικότητα, φαίνεται πως η εµφάνιση της ΔΜΨΣ έχει και νευρολογικό υπόβαθρο. Αναλυτικότερα, οι νευρολογικοί παράγοντες που διαδραµατίζουν σηµαντικό ρόλο στη ΔΜΨΣ αφορούν ένα σύνολο εγκεφαλικών δοµών που ονοµάζονται το “νευρικό κύκλωµα του φόβου” και τείνουν να ενεργοποιούνται όταν το άτοµο νιώθει αγχωµένο ή φοβισµένο. Αυτό το “νευρικό κύκλωµα φόβου”, φαίνεται να είναι ιδιαίτερα δραστήριο στα άτοµα µε Αγχώδεις Διαταραχές.
Επιπρόσθετα, ο ιππόκαµπος (περιοχή εγκεφάλου γνωστή για το ρόλο της στη µνήµη συµπεριλαµβανοµένων των αναµνήσεων που συνδέονται µε συναίσθηµα) έχει µικρότερο όγκο συγκριτικά µε αυτόν χωρίς ΔΜΨΣ. Αντίστοιχα, η αµυγδαλή (περιοχή που ρυθµίζει τις συναισθηµατικές αντιδράσεις) παρουσιάζει αυξηµένη δραστηριότητα σε σχέση µε την δραστηριότητα που θα παρουσίαζε υπό φυσιολογικές συνθήκες.
Επιπλέον, δύο χαρακτηριστικά της προσωπικότητας επηρεάζουν την κατάσταση
Ο πρώτος είναι η συµπεριφορική αναστολή. Για παράδειγμα, µερικά βρέφη παρουσιάζουν το χαρακτηριστικό αυτό και έχουν την τάση να ταράζονται και να κλαίνε όταν έρχονται αντιµέτωπα µε άγνωστα παιχνίδια, ανθρώπους ή αλλά ερεθίσµατα. Ο δεύτερος είναι ο νευρωτισµός. Αναφέρεται σε ένα χαρακτηριστικό της προσωπικότητας που καθορίζεται µε βάση την τάση του ατόµου να αντιδρά στα γεγονότα µε εντονότερο αρνητικό συναίσθηµα από ότι ο µέσος όρος. Και οι δύο αυτοί παράγοντες συνδέονται γενικότερα µε την εµφάνιση Διαταραχών Άγχους.
Τέλος, υπάρχουν και κάποιοι γνωστικοί παράγοντες που παίζουν ρόλο. Ο πρώτος είναι η αντίληψη ελέγχου όπου τα άτομα θεωρούν ότι δεν έχουν έλεγχο στο περιβάλλον τους. Ορισµένες εµπειριες της παιδικής ηλικίας όπως είναι τα τραυµατικά γεγονότα και οι τιµωρητικές περιοριστικές γονικές συµπεριφορές µπορεί να προάγουν τη διαρκή αίσθηση ότι η ζωή είναι ανεξέλεγκτη. Ο δεύτερος είναι η εστίαση στην απειλή όπου το άτομο εστιάζει την προσοχή του σε απειλητικά ερεθίσµατα. Ο τρίτος έχει να κάνει με τις διασχιστικές στρατηγικές αντιµετώπισης. Εκεί τα άτομα αποφεύγουν τις σκέψεις γύρω από το τραύµα µετά την έκθεση στο τραύµα. Με αυτόν τον τρόπο φαίνεται πως αυξάνουν τις πιθανότητες εµφάνισης της ΔΜΨΣ.
Η Χρυσάνθη Νικολαΐδου αποφοίτησε από το τμήμα Ψυχολογιας του Πανεπιστημιου Κρήτης στο Ρέθυμνο και κάνει Συστημική Ψυχοθεραπεία και Συμβουλευτική, ενώ έχει ειδικευτεί στις Αγχώδεις Διαταραχές και συγκεκριμένα στο Μετατραυματικό με την μέθοδο EMDR. Για περισσότερες πληροφορίες μπορείς να την ακολουθήσεις στο Instagram
