Αναρωτήθηκες ποτέ ποιοι είναι οι πραγματικοί λόγοι πίσω από τις αποφάσεις σου; Για ποιο λόγο προτιμάς να ακολουθήσεις μία πορεία έναντι μίας άλλης;
Όλα σχετίζονται με το παιχνίδι ανάμεσα στο συνειδητό κομμάτι του εγκεφάλου μας και στο ασυνείδητο. Και ο Freud ασχολήθηκε μ’ αυτό ήδη από τον 19ο αιώνα.
Θεωρείς ότι παίρνεις τις αποφάσεις σου βασιζόμενη πάντα σε συγκεκριμένα κριτήρια. Αυτά μπορεί να είναι οι προσωπικές σου προτιμήσεις, οι αξίες σου, οι στόχοι σου, οι απόψεις σου για τη ζωή, οι φιλοδοξίες σου ή ακόμη και η γνώμη και οι συμβουλές των δικών σου ανθρώπων . Όπου κι αν βασίζονται πάντως οι αποφάσεις σου έχουν πάντα μέσα μία δόση μεροληψίας ή αλλιώς bias. Bias είναι η προδιάθεση που μπορεί να έχεις προς μία μεροληπτική αντίληψη εις βάρος άλλων εξίσου εύλογων εναλλακτικών.
Αυτό δε σημαίνει σε καμία περίπτωση ότι κάνεις κάτι κακό η αφύσικο εφόσον φυσικά η μεροληπτική συμπεριφορά σου δεν αδικεί τους άλλους ανθρώπους. Μεροληπτούμε καθημερινά υπέρ κάποιων και εναντίων άλλων αποφάσεων ως αποτέλεσμα της λογικής μας και της εμπειρίας μας και λαμβάνοντας πάντα υπόψιν μας το γεγονός ότι κάποια πράγματα τα γνωρίζουμε και κάποια όχι. Εκτός όμως από αυτό το conscious bias, η εξάλειψη του οποίου στην ακραία μορφή του ρατσισμού και άλλων αντίστοιχων συμπεριφορών είναι πρωταρχικό μέλημα στις μέρες μας, υπάρχει και μία άλλη μορφή που σχετίζεται με το υποσυνείδητο και λέγεται unconscious bias.
Ο Freud παρομοίασε τον ανθρώπινο εγκέφαλο με ένα παγόβουνο. Το συνειδητό κομμάτι αποτελούμενο από όλες τις συνειδητές νοητικές διεργασίες βρίσκεται στην κορυφή. Το μεγαλύτερο κομμάτι του, αυτό που αποτελείται από τις νοητικές διεργασίες που λειτουργούν έξω από τη συνείδησή μας αλλά επηρεάζουν τις κρίσεις μας, τα συναισθήματα και τις συμπεριφορές μας, βρίσκεται κάτω από τη επιφάνεια της θάλασσας.
Στο ασυνείδητο κομμάτι του εγκεφάλου μας προκύπτουν αυτοματοποιημένες συμπεριφορές και προτιμήσεις για ανθρώπους που μοιάζουν, σκέφτονται και συμπεριφέρονται σαν εμάς. Αυτός ο μηχανισμός που πυροδοτείται αυτόματα και χωρίς να το συνειδητοποιούμε αλλά επηρεάζει τον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε και αλληλοεπιδρούμε με τους ανθρώπους γύρω μας λέγεται unconscious bias ή ασυνείδητη μεροληψία.
Ένα παράδειγμα για να το καταλάβεις καλύτερα είναι το παρακάτω. Ένας πατέρας και ένας γιός ταξιδεύουν με το αυτοκίνητο όταν ξαφνικά μπλέκονται σε ατύχημα. Ο πατέρας σκοτώνεται και ο γιός μεταφέρεται στο νοσοκομείο με βαριά τραύματα. Όταν ο χειρουργός βλέπει το παιδί αναφωνεί «δεν μπορώ να χειρουργήσω αυτό το παιδί, είναι γιός μου». Μπορείς να σκεφτείς την εξήγηση στον παραπάνω γρίφο; Κάποιοι θα σκεφτούν ότι πρόκειται για ζευγάρι του ίδιου φύλου ή για τον πατριό του παιδιού αλλά η σωστή απάντηση είναι ότι ο γιατρός είναι γυναίκα. Η αδυναμία να αναγνωρίσει κανείς αυτή τη πιθανότητα επιβεβαιώνει το στερεότυπο ότι οι γυναίκες δεν είναι τόσο κατάλληλες όσο οι άντρες για την άσκηση του ιατρικού επαγγέλματος.
Το Implicit Association Test του Πανεπιστημίου του Harvard, το οποίο μπορείς να κάνεις κι εσύ δωρεάν στο διαδίκτυο, σου δίνει τη δυνατότητα να ανακαλύψεις ποιες είναι οι δικές σου ασυνείδητες σκέψεις όσον αφορά τη διαφορετικότητα σε τομείς όπως η ηλικία, το φύλο, το βάρος σώματος, οι σεξουαλικές προτιμήσεις, η θρησκεία, το χρώμα του δέρματος και πολλά άλλα.
Ακολούθησε το σύνδεσμο και πήγαινε στο “Project Implicit Social Attitudes”. Δυστυχώς το τεστ, ενώ προσφέρεται σε άλλες γλώσσες , δεν προσφέρεται στα ελληνικά αλλά μπορείς να διαλέξεις μία από την αγγλόφωνη επιλογή. Κάνε accept στο disclaimer επιλέγοντας “I wish to proceed” και μπροστά σου θα εμφανιστούν όλα τα διαθέσιμα τεστ.
Το τεστ χρησιμοποιεί συσχετισμούς ανάμεσα σε έννοιες και χαρακτηριστικά, θετικά και αρνητικά συναισθήματα και χαρακτηριστικά και σε προκαλεί να απαντήσεις με ταχύτητα για να αποκαλύψει τους βαθύτερους μηχανικούς τρόπους με τους οποίους λειτουργεί το μυαλό σου.
Πάνω από 10 εκατομμύρια άνθρωποι στο κόσμο έχουν κάνει το τεστ το οποίο δείχνει ότι 70% αυτών που έκαναν το τεστ που αφορά τις φυλετικές διακρίσεις έχουν μια αυτόματη και ασυνείδητη προτίμηση για τους λευκούς σε σχέση με τους έγχρωμους. Το αντίστοιχο ποσοστό που προκύπτει από έρευνες είναι 20%, γεγονός που δείχνει τη δύναμη του test να αποκαλύπτει και τις πιο κρυφές, άγνωστες ακόμα και στον συμμετέχοντα προκαταλήψεις.
Τα αποτελέσματα μπορεί να σε εκπλήξουν δυσάρεστα ή ευχάριστα ή και να έρθουν σε πλήρη αντίθεση με τις αντιλήψεις και τις αξίες που πίστευες ότι έχεις μέχρι τώρα. Σε καμία περίπτωση δεν πρέπει να σε αποθαρρύνει ή να σε κάνει να νιώσεις ενοχές αφού τα αποτελέσματα αφορούν γνώσεις και συναισθήματά σου που κατοικούν στη σφαίρα του ασυνείδητου και δεν μπορείς να αναγνωρίσεις καν την ύπαρξή τους. Παρόλα αυτά μπορείς να αξιοποιήσεις το τεστ για να έρθεις σε επαφή μαζί τους, να αναλογιστείς για την ύπαρξή τους και να δημιουργήσεις το κατάλληλο περιβάλλον για να τα αμφισβητήσεις.
New Year’s Resolution? Αν λόγω των συνθηκών και της αβεβαιότητας που μας περιβάλλει δεν μπορείς να προγραμματίσεις πολλά πράγματα για τη νέα χρονιά, ας γίνει αυτός ένας στόχος. Να μπαίνεις περισσότερο στα παπούτσια των άλλων και να προσπαθείς να βασίζεσαι σε πραγματικά στοιχεία πριν αποκρυσταλλώσεις γνώμη γι’ αυτούς.
