Έρχονται εκείνες οι στιγμές που η τρελή δράση της καθημερινότητας κάνει ένα διάλειμμα. Κάθεσαι στην πολυθρόνα σου με μια ζεστή κούπα από το αγαπημένο σου ρόφημα. Ίσως πάλι συμβαίνει το βράδυ, όταν ξαπλώνεις να κοιμηθείς: Το μυαλό σου κατακλύζεται από σκέψεις για όλα όσα έχεις ζήσει, όσα έκανες, όσα επέλεξες, το πώς χειρίστηκες τις δυσκολίες και πώς αντέδρασες σε ορισμένες καταστάσεις. Γι’ άλλα νιώθεις περηφάνια. Είναι, όμως, κι εκείνα που θα προτιμούσες να ξεχάσεις. Εύχεσαι να είχες το μαγικό ρολόι της Ερμιόνης Γκρέιντζερ, που γυρνά το χρόνο πίσω, ώστε να μπορούσες να επιστρέψεις στο παρελθόν και να κάνεις κάτι διαφορετικό. Η σκέψη αυτή σε βασανίζει. Μερικές φορές, είναι δύσκολο να συγχωρήσεις τον εαυτό σου για πράγματα που έκανε. Ξέρεις ότι δεν μπορείς να αλλάξεις όσα έχουν ήδη συμβεί. Κι αυτό νιώθεις να σε πνίγει.

Οι ψυχολόγοι ονομάζουν αυτό το ταξίδι στο χρόνο «αντίθετη σκέψη». Πρόκειται για μια διεργασία που μπορεί να είναι και παραγωγική. Όταν, όμως, μετατρέπεται σε μια αδιάκοπη συνθήκη της καθημερινότητάς σου, τότε μπορεί να αποτελέσει πηγή συναισθηματικής δυσφορίας.

Τα μειονεκτήματα της αντίθετης σκέψης

Σύμφωνα με τον Jared Branch του Πανεπιστημίου Avila, δεν υπάρχει τίποτα κακό στο να πηγαίνεις πίσω στο χρόνο, κάνοντας ένα ταξίδι στην «προσωπική επεισοδιακή μνήμη» και ανακαλώντας διάφορα γεγονότα της ζωής σου. Το πρόβλημα προκύπτει όταν αυτά γίνονται η αφορμή για αρνητικά συναισθήματα. Προγενέστερες έρευνες έχουν αναδείξει συσχετίσεις μεταξύ της συνήθειας να αναπολούμε περασμένα γεγονότα και να τα επανεξετάζουμε και σημαντικών διαταραχών της διάθεσης, όπως η κατάθλιψη και το μετατραυματικό στρες. Η αντίθετη σκέψη έχει, επίσης, συσχετιστεί με στοιχεία προσωπικότητας, όπως ο νευρωτισμός (τάση για ανησυχία και άγχος) και τα χαμηλά επίπεδα ευχαρίστησης.

Πώς δημιουργείται η αντίθετη σκέψη;

Το να ζεις συνεχώς στο παρελθόν, ειδικά με μια απαισιόδοξη στάση, είναι αυτό που οδηγεί στην αντίθετη σκέψη. Ο δρ. Branch θέλησε να ανακαλύψει περισσότερα σχετικά με το γιατί οι άνθρωποι μαστίζονται από αρνητική σκέψη για το παρελθόν, γι’ αυτό και πραγματοποίησε μια σχετική μελέτη, μοιράζοντας μια σειρά ερωτηματολογίων σε μια ομάδα προπτυχιακών φοιτητών. Τα βασικά μέτρα σε αυτή τη μελέτη ήταν η «ακούσια» αντίθετη σκέψη -δηλαδή το να μαστίζεσαι από την επιθυμία να ξαναδουλέψεις γεγονότα του παρελθόντος- και η «εθελοντική» αντίθετη σκέψη -δηλαδή, να αναγκάζεις τον εαυτό σου να κάνει αυτές τις σκέψεις. Οι απαντήσεις έδειξαν ότι άνθρωποι με καταθλιπτικά συμπτώματα και όσοι ακολουθούν ένα συναισθηματικό τρόπο σκέψης, εμπλέκονται και στους δύο τύπους αντίθετης σκέψης.

Τα συμπεράσματα της μελέτης ήταν πολύ ενδιαφέροντα: Η προοπτική του παρελθόντος δεν έδειξε να έχει καμία σχέση με την αντίθετη σκέψη, οδηγώντας τον Branch στο συμπέρασμα ότι «υπάρχει ως μια ξεχωριστή κατηγορία νοητικού ταξιδιού στο χρόνο». Με άλλα λόγια, είναι καλό να αναπολείς το παρελθόν, οι κίνδυνοι ελλοχεύουν όταν προσπαθείς να το «ξαναγράψεις». Διαπιστώθηκε, επιπλέον, ότι είναι προτιμότερο να εστιάζεις στο παρόν, ώστε να να διαφύγεις την «παγίδα» της υπερβολικής αρνητικής σκέψης.

Πώς θα απαλλαγείς από την αντίθετη σκέψη;

Αξιοποίησε την «τέχνη» της ενσυνειδητότητας. Εστίασε στο εδώ και τώρα και αφοσιώσου σε αυτό που ζεις και όχι σ’ εκείνο που πέρασε. Ναι, τα λάθη είναι εκεί, τα έκανες. Δεν μπορείς, όμως, να κάνεις τίποτα πια γι’ αυτό. Συμφιλιώσου με την ιδέα και προχώρα μπροστά, αξιοποιώντας τη γνώση που σου προσέφεραν αυτά τα λάθη.

Δε μπορείς να αλλάξεις το παρελθόν. Μπορείς, όμως, να διαμορφώσεις το μέλλον. Μπορείς να γίνεις η καλύτερη εκδοχή του εαυτού σου. Μαθαίνοντας από τα λάθη του παρελθόντος, μπορείς να σχεδιάσεις ένα πολύ καλύτερο μέλλον, όσο το δυνατόν πιο απαλλαγμένο από πράγματα, χειρισμούς και συμπεριφορές για τα οποία αργότερα θα μετανιώσεις. Και μπορείς να το καταφέρεις, γιατί τώρα ξέρεις.

Οι αναμνήσεις αποτελούν ένα ουσιαστικό μέρος της ζωής και της ταυτότητάς μας. Το ζήτημα δεν είναι να απαλλαγούμε από αυτές, αλλά ούτε και να τις αφήσουμε να μας «πνίξουν». Στόχος είναι να μάθουμε να τις αξιοποιούμε παραγωγικά και ωφέλιμα.