Κατά τη διάρκεια μιας συναυλίας στο Kia Forum στο Los Angeles της California, η Madonna απευθύνθηκε σε κάποιον από το κοινό, προτρέποντάς τον να σηκωθεί, να χορέψει και να διασκεδάσει με όλους τους άλλους. Αυτό που η Madonna δεν είχε σκεφτεί (μάλλον, μέσα στο πλήθος, δεν το είχε δει καθαρά) ήταν ότι ο καθισμένος θαυμαστής ήταν πράγματι καθισμένος, αλλά σε αναπηρικό αμαξίδιο.

Όταν συνειδητοποίησε το λάθος της, η βασίλισσα της ποπ φρόντισε να επανορθώσει: “Politically incorrect, sorry. I’m glad you’re here”. Ένα ολίσθημα που καταγράφηκε και μεταδόθηκε παγκοσμίως, το οποίο, ωστόσο, μπορεί να μας δώσει μια αφορμή, για να μιλήσουμε για τον μισαναπηρισμό.

Υπάρχει στ’αλήθεια μισαναπηρισμός;

Μισαναπηρισμός (αλλιώς ιμπελισμός, αρτιμελισμός ή αναπηροφοβία) είναι οι διακρίσεις και η κοινωνική προκατάληψη ενάντια σε άτομα με σωματικές ή νοητικές αναπηρίες. Ο μισαναπηρικός τρόπος σκέψης, αντιμετωπίζει τα άτομα με αναπηρίες σαν να ορίζονται από αυτές, ενώ επίσης συχνά τα ταξινομεί ως κατώτερα από τα άτομα χωρίς αναπηρίες. Πάνω σε αυτή τη βάση διάκρισης, πολλές φορές ανατίθενται συγκεκριμένοι ρόλοι ή στερούνται ορισμένες δυνατότητες, ικανότητες ή δεξιότητες, σε ανθρώπους με αναπηρίες.

Ενώ όλοι οι παραπάνω όροι περιγράφουν διακρίσεις παρόμοιου χαρακτήρα, οι όροι “ιμπελισμός” και “αρτιμελισμός” εκφράζουν μεγαλύτερη έμφαση στο προνόμιο των μη-ανάπηρων ατόμων, ενώ οι όροι “μισαναπηρισμός” και “αναπηροφοβία”, την έμφαση στις διακρίσεις ενάντια στα ανάπηρα άτομα.

Το πρώτο βήμα είναι να το γνωρίζεις. Ακόμα κι αν έχουμε καλές προθέσεις, μπορεί να έχουμε συμπεριφορές ή σκέψεις που αγνοούν τις ανάγκες των ατόμων με οποιοδήποτε είδος αναπηρίας και μας βάζουν σε πλεονεκτική θέση, ως μη ανάπηρα άτομα. Για παράδειγμα, καθόμαστε σε θέσεις που προορίζονται για άτομα με αναπηρία στα μέσα μαζικής μεταφοράς; Όταν φτάνει ένας επιβάτης που μπορεί να χρειαστεί αυτό το κάθισμα, σηκωνόμαστε ή προσποιούμαστε ότι δεν τον βλέπουμε;

Επιπλέον, παρατηρούμε τα αρχιτεκτονικά εμπόδια γύρω μας; Πώς απευθυνόμαστε στα άτομα με αναπηρία και πώς μιλάμε για αυτά όταν δεν είναι παρόντα; Όταν κάποιος μας λέει ότι είναι ανάπηρος, ψάχνουμε αμέσως για ορατά σημάδια αυτής της αναπηρίας; Γνωρίζουμε ότι υπάρχουν και ανάπηροι χωρίς ορατές αναπηρίες; Όταν βλέπουμε έτοιμες κομμένες σαλάτες στο σούπερ μάρκετ (που κοστίζουν επίσης περισσότερο), μπορούμε να καταλάβουμε ότι μπορεί να είναι κατάλληλες για όσους δεν μπορούν ή δυσκολεύονται να κρατήσουν ένα μαχαίρι; Έχουμε χρησιμοποιήσει λέξεις που θεωρούνται προσβλητικές από την κοινότητα ή προσβλητικές εκφράσεις που διαιωνίζουν την ιδέα της κατωτερότητας των ατόμων με αναπηρία;

Ο μισαναπηρισμός είναι παντού

Ωστόσο, όπως κάθε μορφή διάκρισης που βασίζεται στην κατάχρηση εξουσίας και το πλεονέκτημα κάποιου έναντι κάποιου άλλου, ο μισαναπηρισμός δεν είναι μόνο ένα ατομικό πρόβλημα, αλλά και ένα πρόβλημα της κοινότητας και των υφιστάμενων συστημάτων εξουσίας. Σε αυτήν την περίπτωση, μιλάμε για την ικανότητα ενός ολόκληρου κλάδου, όπως η βιομηχανία ομορφιάς και μακιγιάζ, που μόλις τώρα αρχίζει να προσαρμόζει τις συσκευασίες του και να δημιουργεί προϊόντα που μπορούν να χρησιμοποιηθούν από άτομα με κινητικά προβλήματα στα χέρια τους.

Υπάρχει η ιατρική πτυχή, η οποία επικεντρώνεται στην εύρεση μιας θεραπείας, πιστεύοντας ότι ο μόνος τρόπος να υπάρξεις, είναι να είσαι απόλυτα υγιής, αγνοώντας έτσι τους μηχανισμούς προσαρμογής και τα βοηθήματα για την τρέχουσα κατάσταση. Υπάρχει η θεσμική πτυχή, η οποία τα περιλαμβάνει όλα και καθιστά πιο δύσκολο για τα άτομα με αναπηρία να βρουν δουλειά, να μετακινηθούν και να ζήσουν στο μέγιστο των δυνατοτήτων τους.

Τι μπορούμε να κάνουμε;

Μόλις συνειδητοποιήσουμε τους εσωτερικούς μηχανισμούς σκέψης που μας οδηγούν να θεωρούμε δεδομένο ότι κατέχουμε πλήρως τις ικανότητές μας και που μας κάνουν να αγνοούμε τις ανάγκες και τις συγκεκριμένες απαιτήσεις των ατόμων με αναπηρία, πρέπει να αναλάβουμε δράση. Ως συνήθως, πρόκειται για έρευνα και αποδόμηση, και η δουλειά δεν είναι εύκολη. Ίσως είναι βοηθητικό να αρχίσεις να ακολουθείς δημιουργούς με αναπηρία: Dimitra Kontovas, Cool Crips, Katerina Vrana, Georgia Kaltsi, Yannis Sevdikalis που επιδιώκουν να αυξήσουν την ενημέρωση με σχετικά ζητήματα, καλωσορίζοντας τις κριτικές και τις γνώσεις τους με ανοιχτό μυαλό και έντονη επιθυμία για βελτίωση. Μέσα από αυτούς τους λογαριασμούς θα μαθαίνεις για το έργο των σχετικών συλλόγων.

Επιπλέον, πρέπει να συνηθίσουμε να συμπεριλαμβάνουμε άτομα με αναπηρία στους αγώνες μας (όπως οι φεμινιστικοί αγώνες), να κάνουμε τους χώρους συζήτησης και συγκέντρωσης προσβάσιμους, έτσι ώστε οι ακτιβιστές με αναπηρία να μπορούν να υποστηρίζουν τα ζητήματά τους χωρίς εμπόδια, ενισχύοντας τη φωνή τους χωρίς να επισκιάζονται.