Οφείλουμε να το παραδεχθούμε: Οι μητέρες μας διαμορφώνουν, ίσως περισσότερο από οποιονδήποτε άλλο. Μερικές φορές αυτή η επίδραση είναι ανεπαίσθητη κι άλλες ο αντίκτυπος είναι πιο βαθύς, αφήνοντας τα αποτυπώματά του στην ψυχική και συναισθηματική μας ανάπτυξη. Κι όσο αγνές προθέσεις κι αν έχει μια μητέρα, δεν παύει να είναι άνθρωπος. Κι έτσι μερικά από αυτά τα αποτυπώματα μοιάζουν με πληγές που δε λένε να επουλωθούν και «αιμορραγούν» πού και πού, θυμίζοντάς μας ότι εξακολουθούν να βρίσκονται εκεί.

Αυτές οι πληγές είναι γνωστές ως μητρικό τραύμα και αποτελούν ένα είδος παιδικού τραύματος προσκόλλησης.

«Αντιλαμβάνομαι το μητρικό τραύμα ως μια ψυχική, συναισθηματική ή πνευματική πληγή», λέει η ψυχολόγος Kate Truitt στο Well and Good. «Πρόκειται για ένα τραύμα προσκόλλησης, που ορίζεται από την αίσθηση της εγκατάλειψης και του ότι δεν αξίζεις την αγάπη», λέει ο Carlos M. Flores, LMFT στο Octave, με ειδίκευση στο τραύμα. «Αυτά τα συναισθήματα εσωτερικεύονται από το παιδί, το οποίο δημιουργεί ένα σύστημα πεποιθήσεων, πιστεύοντας ότι φταίει για την αδυναμία της μητέρας του να προσφέρει ασφαλή προσκόλληση», προσθέτει.

Δεν υπάρχει, φυσικά, κλινική διάγνωση γι’ αυτά τα τραύματα. Αντίθετα, αποτελούν μια πτυχή της θεωρίας της προσκόλλησης – της ιδέας δηλαδή ότι ο συναισθηματικός δεσμός μεταξύ γονέα και παιδιού υπαγορεύει τον τρόπο με τον οποίο το παιδί θα προσεγγίσει αργότερα τις ανθρώπινες σχέσεις στην ενήλικη ζωή του. Στην περίπτωση του μητρικού τραύματος, η δυναμική μεταξύ παιδιού και μητέρας διαταράσσεται από διάφορους παράγοντες -όπως η παραμέληση ή η έλλειψη συναισθηματικής σύνδεσης, στοιχεία που μπορεί να έχουν μόνιμες επιπτώσεις στις μελλοντικές σχέσεις και την ψυχική ευημερία του.

Ο δεσμός του παιδιού με τον κύριο φροντιστή του παίζει καθοριστικό ρόλο στην ανάπτυξη και τη συναισθηματική του υγεία. Αυτός ο σημαντικός δεσμός μπορεί, όμως, να επηρεαστεί από πολλούς παράγοντες, όπως η συναισθηματική απουσία, οι υπό όρους εκφράσεις αγάπης, η κριτική, η έλλειψη σωστών ορίων και η αδυναμία παροχής ασφάλειας, λέει ο Flores. «Η μητέρα είναι ένα τόσο κρίσιμο πρόσωπο φροντίδας και καθορίζει ουσιαστικά, σε νευροχημικό επίπεδο, πώς το σύστημά μας μαθαίνει να συνδέεται με έναν άλλο άνθρωπο», λέει η δρ. Truitt.

Φυσικά, το μητρικό τραύμα δεν προκαλείται συνήθως εσκεμμένα. Μερικές φορές, οι προκλήσεις της ζωής συγκρούονται με τις ανάγκες και τις επιθυμίες ενός παιδιού. «Αν μια μητέρα αντιμετωπίζει το άγχος της φτώχειας, μπορεί να χάσει τις ενδείξεις που φανερώνουν ότι το παιδί της την έχει ανάγκη», λέει ο Flores. «Τα παιδιά, από την πλευρά τους, μπορεί να το ερμηνεύσουν ως ψυχρότητα ή έλλειψη φροντίδας».

Ορισμένες γυναίκες μπορεί επίσης να αισθάνονται μόνες και χωρίς υποστήριξη σε μια πατριαρχική κοινωνία που περιμένει από αυτές να είναι τα πάντα για τα παιδιά τους, χωρίς να παρέχει καμία έμπρακτη στήριξη. «Δεν μπορούν να εκφράσουν πουθενά αυτόν τον θυμό και τη δυσαρέσκειά τους, οπότε ξεχειλίζει και αντανακλάται στο παιδί», λέει η Becca Reed, θεραπεύτρια περιγεννητικής ψυχικής υγείας και τραύματος. Ακόμη κι αν αυτή η δυσαρέσκεια δεν έχει καμία σχέση με το παιδί και έχει να κάνει με τις μη ρεαλιστικές προσδοκίες που της έχει θέσει η κοινωνία, η μητέρα -είτε το συνειδητοποιεί είτε όχι- μπορεί να αφήσει μόνιμες συναισθηματικές πληγές στο παιδί της.

Ποια είναι τα συμπτώματα του μητρικού τραύματος;

Τα μητρικά τραύματα εκδηλώνονται με μυριάδες τρόπους, που μπορούν να επηρεάσουν ένα παιδί -ακόμη και στην ενήλικη ζωή- ψυχικά, συναισθηματικά και σωματικά:

• Υπερβολική εξάρτηση: Όσο πιο επικριτική είναι μια μητέρα για το παιδί της, τόσο πιο πιθανό είναι το παιδί να εξαρτάται από αυτήν για να καθορίσει την αυτοεκτίμησή του. Αν η μητέρα αναγνωρίσει ότι το παιδί της γίνεται υπερβολικά εξαρτημένο, μπορεί να απομακρυνθεί από αυτό, γεγονός που μπορεί να επιδεινώσει την αυτοεκτίμηση του παιδιού και να δημιουργήσει έναν φαύλο κύκλο, λέει ο Flores.
• Τελειομανία: Μπορεί να μοιάζει κάπως έτσι: Η μητέρα ντύνει το παιδί για το σχολείο κι εκείνο καταβάλλει μεγάλες προσπάθειες να επιστρέψει στο σπίτι ακριβώς όπως έφυγε. Ακόμη και αν η μητέρα δεν το μαλώνει αν λερωθεί, το παιδί συνεχίζει να συμπεριφέρεται έτσι επειδή έχει παρατηρήσει την τελειομανία της μητέρας του για τη δική της εμφάνιση. «Το έχει εσωτερικεύσει αυτό, προκειμένου να έχει την αγάπη και την αποδοχή της», εξηγεί η δρ. Truitt.
• Προβλήματα συναισθηματικής ρύθμισης: Στα αγόρια, αυτό μπορεί να μοιάζει με υψηλή ενεργητικότητα, ενώ στα κορίτσια εκδηλώνεται με πιο διακριτικές συμπεριφορές, όπως οι διατροφικές διαταραχές. Αν αυτή η αυτορρύθμιση δεν ελεγχθεί, μπορεί να οδηγήσει σε τεράστιες συναισθηματικές εκρήξεις. Αυτό μπορεί, μακροπρόθεσμα, να επηρεάσει την ικανότητα του παιδιού να κάνει φίλους ή να αποδίδει στο σχολείο. Ορισμένες φορές, αυτή η συμπεριφορά επεκτείνεται και στην ενήλικη ζωή, επηρεάζοντας τις φιλίες, την εργασία και τις σχέσεις του.
• Αποφυγή συγκρούσεων: Ένα άτομο με μητρικό τραύμα μπορεί να φοβάται τις συγκρούσεις, προτιμώντας να εσωτερικεύει τα συναισθήματά του παρά να μπει σε μια διαφωνία.
• Αποσύνδεση: Αν και κάποιοι γονείς μπορεί να πιστεύουν ότι το παιδί τους δεν είναι αγχωμένο επειδή φαίνεται πάντα ήρεμο, αυτό δεν ισχύει απαραίτητα. «Όταν τελικά συμβεί κάτι και τα συναισθήματα ξεσπούν, αυτό γίνεται με πραγματικά έντονους τρόπους: Μέσω θυμού και έντονης ανησυχίας», λέει η Reed. Με την πάροδο του χρόνου, αυτό μπορεί να οδηγήσει σε πιο σοβαρούς μηχανισμούς αντιμετώπισης, όπως διατροφικές διαταραχές ή χρήση του σεξ για σύνδεση.
• Κάλυψη: Ένα άτομο με μητρικά τραύματα μπορεί να συμπεριφέρεται διαφορετικά σε διαφορετικούς ανθρώπους, ως αποτέλεσμα του ότι, μεγαλώνοντας, έπρεπε να αλλάζει τη συμπεριφορά του γύρω μπροστά στη μητέρα του. «Είναι ένας ηθοποιός σε κάθε σχέση και η δουλειά του ως ηθοποιός είναι να ενσαρκώσει τα χαρακτηριστικά, τις συμπεριφορές, τον τόνο και τη στάση του σώματος που έχει αντιληφθεί ότι αποζητά το άλλο άτομο», λέει η δρ. Truitt.
• Αλλαγή ρόλων: Μερικές φορές, η μητέρα και το παιδί μπορούν ακόμη και να αλλάξουν ρόλους, με το παιδί να αισθάνεται υπεύθυνο για τη σωματική ή συναισθηματική ευεξία της μητέρας. «Ίσως η μητέρα είναι άρρωστη και το παιδί ακούσια πληροφορείται ότι είναι δική του δουλειά να φροντίσει τη μητέρα», λέει η δρ. Truitt. Έτσι, το παιδί μπορεί να μεγαλώσει και να θυσιάζεται υπερβολικά για τους άλλους ή να γίνει πολύ ελεγκτικό με το περιβάλλον του.
• Έλλειψη αίσθησης του εαυτού: Ως παιδιά, αναπτύσσουμε την αίσθηση του εαυτού παρατηρώντας τις ενήλικες φιγούρες γύρω μας. «Μας μαθαίνουν ποιοι και πώς πρέπει να είμαστε. Έτσι, αν μια μητέρα είναι απούσα, επικριτική ή γίνεται διαρκώς θυσία για τους άλλους και δεν αποτελεί πρότυπο για υγιή όρια, το παιδί θα μάθει ότι έτσι πρέπει να είναι», λέει η δρ. Truitt.

Πώς μπορεί το μητρικό τραύμα να επηρεάσει τις σχέσεις;

Τα ανθυγιεινά στυλ προσκόλλησης που διαμορφώνονται στην παιδική ηλικία μπορεί να έχουν αρνητικές επιπτώσεις στις σχέσεις ενός ατόμου και στην ενήλικη ζωή. «Κάποιος που έχει μητρικά τραύματα, πιθανότατα δεν θα αναπτύξει ένα ασφαλές στυλ προσκόλλησης», λέει ο Flores. «Μπορεί, για παράδειγμα, να κρατά αποστάσεις από τους άλλους».

Στις ρομαντικές σχέσεις, αυτές οι πληγές μπορεί επίσης να εκδηλωθούν με τη μορφή της συν-εξάρτησης, να συμπεριφέρονται με ζήλια, να μην εμπιστεύονται το άλλο άτομο, να κρατούν μυστικά, να δυσκολεύονται να εκφράσουν τα συναισθήματά τους και να είναι συναισθηματικά μη διαθέσιμοι. «Είναι πιο πιθανό να αποστασιοποιηθούν όταν τα πράγματα γίνονται δύσκολα, ακόμη κι αν αυτό σημαίνει ότι αυτοσαμποτάρονται», λέει ο Flores. Άλλες φορές, το μητρικό τραύμα μπορεί να κάνει ένα άτομο χειριστικό, σε σημείο που να συμπεριφέρεται σαν παιδί στις σχέσεις.

Στην προσπάθειά του να αποφύγει να μοιάσει στη μητέρα του, ένα άτομο μπορεί επίσης να υπερδιορθώσει. Για παράδειγμα, αν κάποιος δε θέλει να είναι αδύναμος, επειδή έτσι ήταν η μητέρα του, μπορεί να δουλέψει τόσο σκληρά για να είναι ανεξάρτητος, που να στερήσει από τον εαυτό του τη δυνατότητα να αναπτύξει έναν στενό δεσμό με έναν σύντροφο.

Διορθώνεται το μητρικό τραύμα;

Ως παιδιά, λίγα μπορούμε φυσικά να κάνουμε για να επηρεάσουμε τη συμπεριφορά των γονιών μας, αλλά πάντα υπάρχουν ευκαιρίες να θεραπευτούμε:

• Ενημερώσου και μίλα: Ψάξε να μάθεις για το τραύμα σου, ώστε να μπορέσεις, στη συνέχεια, να μιλήσεις ανοιχτά γι’ αυτό. «Μίλα σε κάποιον που εμπιστεύεσαι», προτείνει ο Flores.
• Αξιοποίησε τη δημιουργική έκφραση: Αν έχεις πρόβλημα να εκφράσεις τις σκέψεις σου με λέξεις, ο Flores προτείνει τη χρήση καλλιτεχνικών μέσων, όπως η δημιουργία μουσικής ή ένα ημερολόγιο, ως μια μορφή εκτόνωσης, που σου επιτρέπει να κάνεις αυτή την εσωτερική παιδική εργασία, να επεξεργαστείς τις ανοιχτές πληγές και να τις απελευθερώσεις με υγιή τρόπο.
• Δούλεψε πάνω στην αυτοσυμπόνια: Πρόκειται για μια εργασία ανεκτίμητη στην επούλωση κάθε είδους τραύματος. Σύμφωνα με την δρ. Truitt, «η αυτοσυμπόνια δημιουργεί χώρο στον ενήλικα να δει τον αναπτυσσόμενο εαυτό του μέσα από έναν διαφορετικό φακό». Τι σημαίνει πρακτικά; Αντιμετώπισε τον εαυτό σου με περισσότερη θετικότητα και ανάδειξε τις μικρές και μεγάλες σου νίκες.
• Μείνε ανοιχτ@ σε συναισθηματικά διορθωτικές εμπειρίες: «Στην ταινία Matilda, η μητέρα της είναι ψυχρή και αδιάφορη, αλλά έχει μια διορθωτική συναισθηματική εμπειρία με τη Miss Honey, η οποία προσφέρει στη Matilda το είδος της μητρικής αγάπης και τρυφερότητας που δεν είχε λάβει από τη μητέρα της», λέει ο Flores. «Δούλεψε πάνω στη δική σου συναισθηματικά διορθωτική εμπειρία, αναπτύσσοντας άλλες υγιείς σχέσεις, όπως με φίλους, συγγενείς, δασκάλους ή έναν μέντορα».
• Αναζήτησε επαγγελματική βοήθεια: «Ένας θεραπευτής μπορεί να σε βοηθήσει να ξεδιαλύνεις με ασφάλεια και αποτελεσματικότητα το παιδικό τραύμα», λέει ο Flores. «Μπορεί επίσης να σε υποστηρίξει στη δημιουργία ή τη διόρθωση των σημερινών σου σχέσεων και να σε βοηθήσει να αναπτύξεις δεξιότητες για την ανάπτυξη σχέσεων που χαρακτηρίζονται από εμπιστοσύνη, ανοιχτή επικοινωνία, καλές προθέσεις και υγιείς συμπεριφορές».

Θεραπεύοντας το εσωτερικό σου παιδί, προετοιμάζεις τον εαυτό σου για ένα καλύτερο μέλλον.