Μια ομάδα με αισθητική και άποψη. Μια ομάδα δεμένη που δουλεύει πολύ, αναζητά κείμενα, οργανώνει συναντήσεις, διατίθεται και επικοινωνεί. Βρίσκεται με ανθρώπους και μοιράζεται εμπειρίες, προσωπικές αλήθειες, αισθήσεις -ή μήπως ψευδαισθήσεις;- και πραγματικότητες. Τους συναντήσαμε λίγο πριν την πρεμιέρα της παράστασης του έργου Περί φύσεως του Μιχάλη Βιρβιδάκη στο Bios και μιλήσαμε με τους σκηνοθέτες Γιάννη Σκουρλέτη και Ηλέκτρα Ελληνικιώτη. Για την παράσταση, για το θέατρο, για όλες τις θάλασσες που μοιραζόμαστε…

Περί ποιας φύσεως μιλάει το έργο; Της ανθρώπινης ή αυτής που μας περιβάλλει; Γιάννης Σκουρλέτης: Και τα δύο. Άλλωστε αυτά τα δύο νομίζω, πάνε μαζί. Και εμείς φύση είμαστε, όσο κι αν το έχουμε ξεχάσει. Συγχέονται οι έννοιες. Παρόλο που στεκόμαστε απέναντι από τα φυσικά φαινόμενα σαν να είναι κάτι έξω από ‘μας… Ηλέκτρα Ελληνικιώτη: Συμβαίνουν και μέσα μας. Γιάννης Σκουρλέτης: Ναι. Και επηρεάζουν. Είναι ιδιαίτερος ο τίτλος. Όντως, μας παραπέμπει στο Περί φύσεως του Ηράκλειτου ή του Εμπεδοκλή και περιμένουμε να πραγματευτεί ζητήματα που έχουν να κάνουν με… Ηλέκτρα Ελληνικιώτη: Που έχουν να κάνουν είτε μόνο με τον άνθρωπο, είτε μόνο με τη φύση γενικώς με την κοσμική έννοια. Γιάννης Σκουρλέτης: Αλλά δεν είναι έτσι. Και το κάνει με πολύ έξυπνο τρόπο ο συγγραφέας. Μιλάει για πολύ σημαντικά θέματα, για μεγάλες έννοιες, αλλά μιλάει με πολύ απλό τρόπο. Είναι τρεις άνθρωποι μέσα στη θάλασσα, κολυμπούν και αναρωτιούνται. Για τον βυθό, για την επιφάνεια των πραγμάτων. Ηλέκτρα Ελληνικιώτη: Από κάτι απλό, για παράδειγμα από έναν αστερία, μπορεί να ξεδιπλωθεί μια ολόκληρη κοσμοθεωρία. Γίνεται με τόσο απλό τρόπο που καταλήγει πιο μεγαλειώδες από ότι θα ήταν αν πραγματευόταν αμιγώς το ζήτημα. Γιάννης Σκουρλέτης: Έχει πολύ ενδιαφέρον το έργο. Ο Μιχάλης Βιρβιδάκης είναι ένας συγγραφέας ιδιαίτερος που δεν γράφει με μεγάλη συχνότητα. Το προηγούμενο έργο του που είχε κάνει μεγάλη αίσθηση ήταν το Στην εθνική με τα μεγάλα που είχε σκηνοθετήσει ο Νίκος Μαστοράκης στο θέατρο του Λευτέρη Βογιατζή. Ο συγγραφέας είχε έντονη σχέση με τον Λευτέρη Βογιατζή και το Περί φύσεως προοριζόταν για αυτόν.

Το γεγονός ότι το έργο προοριζόταν για τον Λευτέρη Βογιατζή έπαιξε ρόλο στην δική σας προσέγγιση; Γιάννης Σκουρλέτης: Σίγουρα φέρει ένα βάρος. Και μόνο η σκέψη πως ένας άνθρωπος τόσο σημαντικός είχε ενδιαφερθεί για αυτό το έργο και το είχε αγαπήσει, αναμφισβήτητα φέρει ένα χρέος. Ηλέκτρα Ελληνικιώτη: Η συμβολή του στην ίδια τη γλώσσα είναι παρούσα. Γιάννης Σκουρλέτης: Παρόλα αυτά, θέλαμε λίγο να απεμπλακούμε από αυτήν την τόσο ισχυρή παρουσία. Ηλέκτρα Ελληνικιώτη: Πρώτα διαβάσαμε το έργο και νιώσαμε ότι μας αφορά και εκ των υστέρων μάθαμε την ιστορία του.

Οι μικρές ιστορίες του καθενός μας χάνονται μέσα στο εύρος της συλλογικής ιστορίας. Είναι ανόητο σε ένα τέτοιο πλαίσιο να αφήνουμε να μας συνεπαίρνουν τα μικρά μας πάθη; Ηλέκτρα Ελληνικιώτη: Νομίζω δεν μπορείς να απομακρυνθείς από τα δικά σου ζητήματα. Παρόλο που η ιστορία τρέχει, εσύ υπάρχεις μέσα στην δική σου πραγματικότητα και μέσα από αυτήν μεταφράζεις και το τώρα στο οποίο ανήκεις. Το λέει και το έργο με έναν τρόπο. Όσο κι αν βρίσκεσαι μέσα σε έναν μηχανισμό και ένα πλαίσιο ιστορικό, ταυτόχρονα ρέεις και με έναν δικό σου τρόπο. Άρα μόνο ανόητο δεν είναι, είναι κάτι που δεν μπορείς να αποφύγεις, να βλέπεις τα πράγματα μέσα από το δικό σου πρίσμα. Χρειάζεται μόνο διαύγεια για να βλέπεις που συναντιέται το ατομικό με το συλλογικό. Γιάννης Σκουρλέτης: Και εκεί προκύπτει και το ζήτημα του τι είναι πραγματικό και τι είναι ψευδαίσθηση. Ένας από τους χαρακτήρες του έργου αναρωτιέται ακριβώς αυτό: «Πως γίνεται να θυμάμαι αυτό που δεν έπρεπε να θυμάμαι». Ηλέκτρα Ελληνικιώτη: Και γίνονται πολύ θολά τα όρια ανάμεσα στην ψευδαίσθηση και την πραγματικότητα. Γιάννης Σκουρλέτης: Άλλωστε έτσι όπως ανατρέπονται διαρκώς τα δεδομένα σε όλα τα πεδία, για ποια πραγματικότητα να μιλήσει κανείς; Ηλέκτρα Ελληνικιώτη: Παρά μόνο γι αυτή που ψευδαισθητικά προσλαμβάνει, η οποία μπορεί να αποδειχθεί πως έχει και πολλές ομοιότητες με του άλλου αν την μοιραστεί. Ίσως η προσωπική πραγματικότητα έχει πιο πολλά κοινά με κάποιου άλλου από όσα μπορεί να έχει η γενική. «Όλοι οι άνθρωποι είναι ένας»: Λέει ο Μιχάλης Βιρβιδάκης.

Αυτό είναι παρηγορητικό, αλλά η συνύπαρξη ενέχει και δυσκολία. Γιάννης Σκουρλέτης: Βέβαια ενέχει και δυσκολία. Το βιώνουμε κάθε μέρα. Την δυσκολία της συνύπαρξης, το ζήτημα της αποδοχής του άλλου, την τρυφερότητα, την κανονικότητα.

Τι συνιστά την κανονικότητα; Ηλέκτρα Ελληνικιώτη: Επανευρίσκεται διαρκώς μάλλον. Γιάννης Σκουρλέτης: Το έργο έχει πολύ υλικό για συζήτηση, αλλά το πολύ ενδιαφέρον είναι πως ο συγγραφέας όλα αυτά τα κάνει σωματικά και δεν αποτελούν μόνο μια εγκεφαλική διαδικασία. Να δούμε τι συμβαίνει ακριβώς, χωρίς ιδεολογικές και εγκεφαλικές αγκυλώσεις.

Η φράση που αναφέρατε προηγουμένως: «Όλοι οι άνθρωποι είναι ένας», είναι ένα από τα δυνατά σημεία του θεάτρου, το ότι δεν αισθάνεσαι μόνος. Ηλέκτρα Ελληνικιώτη: Όπως είπε και ο Γιάννης, αν αντιμετωπίζεις τα πράγματα σωματικά χωρίς διανοητικές σταθερές και ιδεολογικές αγκυλώσεις, θα αισθανθείς την ειλικρίνεια του απέναντι σώματος και θα νιώσεις ένα μαζί του. Γιάννης Σκουρλέτης: Αυτό είναι κάτι που προσπαθούμε να το κάνουμε στις παραστάσεις μας. Είναι έννοια μας. Θέλουμε να αναρωτηθούμε μαζί με τους θεατές πάνω στο τι συμβαίνει.

Ο Μιχάλης Βιρβιδάκης λέει: «Γράφεις για να βρεις τι θέλεις να πεις». Ισχύει το ίδιο και με την παράσταση; Γιάννης Σκουρλέτης: 100%. Ποτέ δεν ξέρεις τι θα γίνει. Δεν ξεκινάμε από οράματα. Μόνο οι συναντήσεις με τους ανθρώπους θα γεννήσουν ένα προϊόν. Υπάρχει μία πρόθεση που στο τέλος αναγνωρίζεται ή όχι, κρίνεται εκ του αποτελέσματος. Η συνάντηση με τον άλλον είναι το θέατρο.

Πως δουλέψατε συνεργατικά; Πως προέκυψε το σκηνοθετικό αποτέλεσμα; Γιάννης Σκουρλέτης: Στις συναντήσεις μας. Με αυτόν τον τρόπο. Ποτέ με έτοιμα πράγματα γιατί τότε χάνεται όλη η μαγεία. Φυσικά υπάρχει ένας μπούσουλας, μια αισθητική, μας ενδιαφέρει η σύγχρονη υποκριτική, το κοίταγμα ξανά στην παράδοση, η ελληνική δραματουργία ώστε να δούμε τι συμβαίνει εδώ με εμάς. Αυτά είναι πράγματα που μας απασχολούν βαθιά. Ηλέκτρα Ελληνικιώτη: Το αποτέλεσμα προέκυψε από μία κεκτημένη ταχύτητα. Περνάμε τόσες ώρες τη μέρα μαζί, που τελικά ήταν ζήτημα τοποθέτησης των πραγμάτων κάτω από μία ιδιότητα.

Τα κείμενα είναι η αφετηρία σας; Γιάννης Σκουρλέτης: Τα κείμενα ή ένα συμβάν. Ηλέκτρα Ελληνικιώτη: Νομίζω, ούτως ή άλλως, τα κείμενα που διαλέγεις είναι τα κείμενα που θα πουν μια δική σου ιστορία. Γιάννης Σκουρλέτης: Πάντα την δική σου ιστορία λες κι αυτό είναι το γοητευτικό. Κείμενα που είναι ανοιχτά για να μπορείς να πεις τις δικές σου ιστορίες και να γίνεις όσο πιο προσωπικός γίνεται. Αλλιώς κυνηγάς ψευδαισθήσεις.

Τι χαίρεστε περισσότερο στη θεατρική διαδικασία; Ηλέκτρα Ελληνικιώτη: Το ξάφνιασμα. Όταν γίνεται κάτι που δεν το είχες υπολογίσει. Και είναι κάτι που μπορεί να συμβεί κάθε μέρα.

Τι μας δίνει το θέατρο; Γιατί το αγαπάμε τόσο; Γιάννης Σκουρλέτης: Το θέατρο είναι επικοινωνία. Είναι μια φωνή που απευθύνεται κάπου. Τόσο από του συντελεστές μιας παράστασης, όσο κι από τους θεατές. Ηλέκτρα Ελληνικιώτη: Νομίζω πως έχει μεγάλη αξία το ότι συγχρονίζεται ο χρόνος που προσφέρει ο θεατής με τον χρόνο που προσφέρει ο καλλιτέχνης. Προσφέρουν την παρουσία τους την ίδια στιγμή και επικοινωνούν.

Η ομάδα έχει συγκεκριμένους στόχους και άξονα δουλειάς; Γιάννης Σκουρλέτης: Ναι, έχει κάποιες βασικές αφετηρίες, χωρίς να θέλουμε να βάζουμε ταμπέλες και να γινόμαστε δογματικοί γιατί όλα διαμορφώνονται σε σχέση με τις δυναμικές είτε πρόκειται για παράσταση, είτε για εργαστήρι υποκριτικής, σε οποιαδήποτε επαφή. Παρόλα αυτά, υπάρχουν κάποια πράγματα που μας ενδιαφέρουν πολύ. Για παράδειγμα η σχέση με το σώμα, η ανίχνευση των εκφραστικών εργαλείων που φέρει ο άνθρωπος.

Τι σας δίνει χαρά στην καθημερινότητα; Ηλέκτρα Ελληνικιώτη: Τον τελευταίο καιρό, να βγάζω βόλτα τον σκύλο μου!

Από το Περί φύσεως υπάρχει κάποια φράση που ξεχωρίζετε, που σκέφτεστε; Γιάννης Σκουρλέτης: Ναι. Μου αρέσει το σημείο που λέει: «-Κολυμπάμε σε μια θάλασσα που δεν γνωρίζουμε. – Δακρύων;». Που ακριβώς κολυμπάμε, σε ποια θάλασσα… Ηλέκτρα Ελληνικιώτη: «Όταν έρχεται ένας άνθρωπος στη ζωή, δέχεται αδιαμαρτύρητα τη μοίρα του. Ποιος θα μπορούσε να πει το αντίθετο».

Ο Λευτέρης Βογιατζής είχε πει σε συνέντευξή του: «Έμαθα ότι δεν ξέρω, και το να μην ξέρω είναι ένα μεγάλο άνοιγμα, με κρατά πάρα πολύ ζωντανό». Γιάννης Σκουρλέτης: Αυτό είναι! Το «δεν ξέρω», το λάθος. Επίσης έλεγε κάτι ακόμα πολύ σημαντικό, ότι μπορούμε να μάθουμε μόνο μέσα από το λάθος. Αν δεν ρισκάρεις και δεν βουτήξεις στη θάλασσα, δεν έχει νόημα. Ηλέκτρα Ελληνικιώτη: Το λάθος σου επιτρέπει να ρέεις.

Περί φύσεως / bijoux de kant

Κείμενο: Μιχάλης Βιρβιδάκης Σκηνοθεσία: Γιάννης Σκουρλέτης, Ηλέκτρα Ελληνικιώτη Μουσική: Κώστας Δαλακούρας Σκηνογραφία: Περικλής Πραβήτας Eνδυματολογία: Δήμητρα Λιάκουρα Φωτισμοί: Χριστίνα Θανάσουλα Παίζουν: Θάνος Σαμαράς, Κώστας Κουτσολέλος, Νάνσυ Μπούκλη

Ευχαριστούμε το bios για την φιλοξενία της συνέντευξης και της φωτογράφισης.

Φωτογραφίες: Pantelis Balis Photography