Ο όρος «Διαταραχές Πρόσληψης Τροφής» ή «Διατροφικές Διαταραχές» -όπως είναι ευρύτερα γνωστές- αναφέρεται σε μία ομάδα διαταραχών σχετιζόμενη με την μη ορθή λήψη τροφής. Οι διαταραχές πρόσληψης τροφής χαρακτηρίζονται από ακραίες σκέψεις, συναισθήματα και συμπεριφορές αναφορικά με τη λήψη τροφής, το βάρος και την εικόνα του σώματος.

H Σοφία Κόντη (Διατροφολόγος-Διατροφολόγος) και η Φανή Ζαφειρίδου (συμβουλευτική ψυχολόγος-ψυχοθεραπεύτρια) από το πρότυπο κέντρο διατροφής και υγείας Health Nutrition Balance μας έλυσαν τις απορίες μας εξηγώντας όλα όσα πρέπει να γνωρίζουμε.

Ποιες είναι οι πιο συνηθισμένες διαταραχές πρόσληψης τροφής;

Η ψυχογενής ανορεξία χαρακτηρίζεται από μεγάλη μείωση στην ποσότητα λήψης τροφής. Συχνά παρατηρείται και συμπεριφορά για αποτελεσματικότερη μείωση του βάρους όπως έντονη άσκηση αλλά και εμετοί ή χρήση καθαρτικών μέσων.

Η ψυχογενής βουλιμία χαρακτηρίζεται από επεισόδια ανεξέλεγκτης και υπερβολικής λήψης τροφής. Στη βουλιμία παρατηρείται εξίσου μία ακόλουθη συμπεριφορά όπως η λήψη καθαρτικών μέσων και η πρόκληση εμετών σε μεγαλύτερη συχνότητα από την ανορεξία.

Η υπερφαγία χαρακτηρίζεται από επεισόδια ανεξέλεγκτης λήψης τροφής πέρα από το σημείο του να αισθανθείς ῾χορτάτος᾽. Διαφέρει, όμως, από τη ψυχογενή βουλιμία στο ότι δεν υπάρχει ακόλουθη συμπεριφορά όπως η πρόκληση εμετού ή η χρήση καθαρτικών μέσων. Υπάρχουν όμως περίοδοι επαναλαμβανόμενων διαιτών, για αυτό και σε κάποιες περιπτώσεις το βάρος αυτών των ανθρώπων μπορεί να διακυμαίνεται υπερβολικά.

Ποια είναι τα αίτια που τις προκαλούν;

Τα ακριβή αίτια των Διαταραχών Πρόσληψης Τροφής δεν είναι γνωστά. Ωστόσο, φαίνεται στις περισσότερες περιπτώσεις πως ένας συνδυασμός από βιολογικούς, ψυχολογικούς και κοινωνικούς παράγοντες μπορεί να οδηγήσει στην εμφάνιση τους.

Οι βιολογικοί παράγοντες έχουν παρατηρηθεί σε μερικά άτομα που εκδηλώνουν διαταραχές πρόσληψης τροφής. Σε τέτοιες περιπτώσεις ορισμένες βιοχημικές παράμετροι του εγκεφάλου που ελέγχουν την πείνα, την όρεξη, και την πέψη είναι ασταθείς. Ωστόσο, η ακριβής έννοια και οι επιπλοκές αυτής της αστάθειας βρίσκονται ακόμη υπό έρευνα. Συχνά, οι διαταραχές πρόσληψης τροφής οφείλονται και σε κληρονομικούς παράγοντες.

Οι ψυχολογικοί παράγοντες που συνδέονται με την εμφάνιση αυτών των διαταραχών είναι η χαμηλή αυτοεκτίμηση, η έλλειψη διεκδικητικότητας, έντονα αισθήματα ανεπάρκειας ή έλλειψης ελέγχου στη ζωή, αίσθημα μοναξιάς, άγχος, κατάθλιψη, δυσκολία έκφρασης του συναισθήματος, κοροϊδία αναφορικά με το σωματικό βάρος, ιστορικό σωματικής ή σεξουαλικής κακοποίησης.

Οι κοινωνικοί παράγοντες που συνδέεται με την εμφάνιση των διαταραχών πρόσληψης τροφής σχετίζονται με πρότυπα ομορφιάς και η αξία που δίνεται στο πολύ αδύνατο σώμα.

Ποιο ρόλο παίζει η διατροφή και ποιον η ψυχολογία σε τέτοιες περιπτώσεις;

Σε όλες τις Διαταραχές Πρόσληψης Τροφής παρατηρείται μία δύσκολη σχέση με το φαγητό. Στην ψυχογενή ανορεξία συνήθως το άτομο υιοθετεί μία δίαιτα χαμηλή σε θερμίδες αποκλείοντας υδατάνθρακες και λιπαρά. Με αυτόν τον τρόπο καταλήγει να τρέφεται αποκλειστικά με τροφές χαμηλής θερμιδικής αξίας. Καθώς λοιπόν το άτομο μειώνει θερμίδες, αδυνατίζει, αρχίζει να νιώθει ικανοποίηση από αυτό γεγονός. Έτσι συνεχίζει και ενδεχομένως εντατικοποιεί την προσπάθεια μεγιστοποιώντας τα αποτελέσματα.

Μπορεί το άτομο να αντιληφθεί ότι έχει πρόβλημα;

Το ίδιο το άτομο δυσκολεύεται να αντιληφθεί το πρόβλημα (ειδικά στην ανορεξία) καθότι «πετυχαίνει» τον στόχο του και αυτό που συμβαίνει του δίνει χαρά και ικανοποίηση. Στην ψυχογενή βουλιμία ή και στην υπερφαγία το άτομο ενδεχομένως να αντιληφθεί ότι υπάρχει κάποια δυσκολία με το φαγητό. Η υπέρμετρη κατανάλωση το οδηγεί σε τρομερό φούσκωμα και δυσφορία, αλλά και οι αντισταθμιστικές συμπεριφορές αποτελούν ῾καμπανάκια᾽ αφύπνισης. Ωστόσο, η διαστρεβλωμένη εικόνα εαυτού που υπάρχει ενισχύει το άτομο προς τη συνέχεια αυτής της συμπεριφοράς. Το περιβάλλον και συγκεκριμένα η οικογένεια είναι αυτή που παρατηρεί την απώλεια βάρους και την αλλαγή στάσης του ατόμου αναφορικά με το φαγητό και ανησυχεί.

Μπορούν οι γύρω του να βοηθήσουν σε μία τέτοια κατάσταση;

Αν η οικογένεια ή κάποιο πρόσωπο αντιληφθεί τη διαταραχή πρόσληψης τροφής είναι σημαντικό να απευθυνθεί οπωσδήποτε σε κάποιον ειδικό θεραπευτή. Η εμπλοκή της οικογένειας στη θεραπεία κρίνεται απαραίτητη καθώς και η καθιέρωση πιο λειτουργικών, σταθερών και υγιών τρόπων διατροφής.

Αν το άτομο ξεπεράσει τη διατροφική διαταραχή, υπάρχει πιθανότητα να το ξανά πάθει;

Το άτομο με διαταραχή πρόσληψης τροφής θα χρειαστεί ψυχοθεραπεία για να διαχειριστεί και να αντιμετωπίσει όχι μόνο την παρούσα κατάσταση αλλά και τα αίτια που οδήγησαν σε αυτή. Η Συστημική Ψυχοθεραπεία και η Γνωσιακή Συμπεριφοριστική θεραπεία αναφέρονται ως ιδιαίτερα αποτελεσματικές σε αυτές τις διαταραχές. Για να ῾ξεπεράσει᾽ το άτομο τις δυσκολίες χρειάζεται υπομονή και επιμονή τόσο από το ίδιο όσο και από την οικογένεια του. Τα βασικά βήματα θεραπείας είναι η αναζήτηση εξειδικευμένου θεραπευτή (ψυχολόγο, διατροφολόγο), η παραμονή στη θεραπεία, οι απαραίτητες αλλαγές στη ζωή του και το να επιλύσει τα σημαντικά αίτια που οδήγησαν στη διαταραχή.

Σε κάποιες περιπτώσεις παρατηρείται υποτροπή ή εμφάνιση άλλης διαταραχής πρόσληψης τροφής, όπως για παράδειγμα από ψυχογενή ανορεξία το άτομο να καταφύγει στη βουλιμία. Οι έρευνες υποστηρίζουν ότι πολλά άτομα αναρρώνουν από τις διαταραχές σε ποσοστό 25% ενώ ένα άλλο 25% σημειώνει σημαντική πρόοδο. Η θεραπεία μπορεί να χρειαστεί ακόμα και αρκετά χρόνια για να επιτευχθεί κάποια πρόοδος.

Ποια είναι η θέση ενός διατροφολόγου σε τέτοιες περιπτώσεις;

Πρωταρχικό μέλημα ενός Διαιτολόγου -Διατροφολόγου είναι να αντιληφθεί το πρόβλημα. Ότι δηλαδή, το άτομο πάσχει από κάποια διαταραχή πρόσληψης τροφής. Στη συνέχεια να βεβαιωθεί ότι το άτομο παρακολουθείται από ψυχολόγο για να «δουλέψει» την αιτία του προβλήματος. Αν δεν έχει απευθυνθεί σε ειδικό, πρέπει ο Διατροφολόγος να τον πείσει και να εξηγήσει ότι ο ρόλος του σε αυτή την περίπτωση είναι συμπληρωματικός. Ο ίδιος μπορεί να υποδείξει την υιοθέτηση μιας ισορροπημένης διατροφής, ωστόσο, η παρακολούθηση του ατόμου από έναν ψυχολόγο ή ψυχίατρο είναι επιτακτική ανάγκη.

Υπάρχει κάποιος τύπος διατροφής που βοηθάει;

Αυτό εξαρτάται από τη διατροφική διαταραχή ή τι συνέπεια έχει στο άτομο. Θα πρέπει πρώτα να αξιολογηθεί η κλινική εικόνα του όπως οι ορμονικές- αιματολογικές εξετάσεις, τυχόν ελλείψεις, η διατροφική συμπεριφορά κτλ. Μέσα από αυτό θα συνταχθεί μια διατροφή ανάλογα με τις ανάγκες του. Σίγουρα μια διατροφή Μεσογειακού τύπου, πλούσια σε φρούτα και λαχανικά όπου το άτομο θα τρέφεται σωστά και θα έχει ποικιλία σε όλα τα μάκρο- μικροθρεπτικά συστατικά, λειτουργεί βοηθητικά στο σύνολο του οργανισμού και ιδιαίτερα στο νευρικό σύστημα του ατόμου. Είναι σημαντικό το άτομο να μπορεί να διατηρήσει μια ισορροπημένη διατροφή για μεγάλο χρονικό διάστημα για να αποφύγουμε τυχόν υποτροπές.