Η βία και η σεξουαλικότητα υπό το πρίσμα της προσωπικής ευθύνης. To δόντι που μασάει, το δόντι που κατασπαράζει, το δόντι που τρέφει, το δόντι που πονάει. Και τέλος υπάρχουν και τα ψεύτικα δόντια που αντικαθιστούν τα αληθινά, είναι όμως ψεύτικα.

Στη συγκεκριμένη  ιστορία, η Έλενα Ακανθιάς παίρνει το δόντι του καρχαρία ως εργαλείο για να σκάψει πολύ βαθειά, στα άδυτα του εαυτού και να βρει τις υγιείς ρίζες των πρώτων δοντιών, εκείνων που είναι καθαρά, αγνά και δεν έχουν τις προσμίξεις των πλαστικών τροφών του σήμερα. Η καταβύθιση αυτή δεν είναι ποτέ εύκολη, και τις περισσότερες φορές πονάει πάρα πολύ. Όμως το σημαντικό είναι ο στόχος, η αλήθεια. Και η αλήθεια είναι η νίκη της ζωής, η λύτρωση, όποιο κι αν είναι το τίμημα.

Μέσα από το πέπλο της τρέλας, η Έλενα, ανακαλεί ιστορίες και γεγονότα, αληθινά ή όχι, ψάχνοντας εναγωνίως το νήμα της Αριάδνης.  Η κραυγαλέα διαπίστωση ότι ο άνθρωπος για τον άνθρωπο γίνεται λύκος θα την οδηγήσει στο «αιτία ελομένου»: ο καθένας πρέπει να αναγνωρίζει τις δικές του ευθύνες, πράγμα που απαιτεί θάρρος και τόλμη και όχι το «delete», τη σβήστρα.

Από πάντα υπήρχε η σβήστρα –υλική ή άυλη, δεν έχει σημασία – που μας βοηθάει να σβήνουμε και να διαγράφουμε τα «λάθη».  Όμως τα «λάθη» έχουν ήδη υπάρξει, έχουν ήδη εγγραφεί στην ψυχή  του ανθρώπου, συνειδητά ή ασυνείδητα. Η πληγή – μικρή ή μεγάλη – θα σιγοκαίει και ανάλογα θα τροφοδοτήσει τον άνθρωπο.  Εκείνος που μπορεί, θα την πάρει την πληγή να τη φροντίσει. Εκείνος που δεν μπορεί θα τη σκεπάσει με μια μάσκα πιστεύοντας ότι της έκλεισε το στόμα, τα μάτια και τ’ αυτιά. Και εκεί παραμονεύει ο κίνδυνος: η φλόγα η μικρή μπορεί να γίνει πυρκαγιά  και τότε τα μέτρα προστασίας δε θα αρκούν. Οι εσωτερικές φωνές θα γίνουν ισχυρότερες της πάσης φύσεως μάσκας.

Η «κακή» δύναμη του ανθρώπου ταυτίζεται με τη δύναμη των ζώων σε μια προσπάθεια προσέγγισης και κατανόησης της καταστροφικής δύναμης του ανθρώπου προς τον άνθρωπο, το μοναδικό ον του πλανήτη που έχει συνείδηση.

Και όπως το ζώο θα προσπαθήσει να επιβιώσει από τον κίνδυνο άλλων δυνατότερων ζώων κάτι ανάλογο θα κάνει και ο άνθρωπος. Όμως γιατί; Γιατί δεν μπορούμε να δεχθούμε τη διαφορετικότητα, το άσπρο και το μαύρο, το όμορφο και το άσχημο;  Εμείς είμαστε πάντα οι σωστοί, οι δίκαιοι, οι άσπιλοι ή οι αδικημένοι και οι ταπεινωμένοι;

Γορίλας, λοιπόν, και ο Θεμιστοκλής που μέσα από το μονόλογό του αστράφτει η απανταχού αποδοχή του κατακρεουργημένου υγιούς κοινωνικού ιστού, αποδοχή που αναπτύσσεται και αναλύεται με εξαιρετικά λεπτό τρόπο αναδεικνύοντας τους πολύ βαθείς μηχανισμούς του ανθρώπινου μυαλού. Το «εγώ» γίνεται τεράστιο, παίρνει τη μορφή ζώου, ενός γορίλα, για να καθυποτάξει και κατακυριεύσει τη θηλυκή ύπαρξη προορισμένη να φέρει ζωή.

Οι λέξεις σκληρές, ωμές, προκλητικές, δεν χαρίζουν, γιατί άλλωστε; Ποια η εσωτερική ουσιαστική ανάπτυξη του ανθρώπου ανά τους αιώνες;

Τον καρχαρία τον ενδιαφέρει να φάει, να χορτάσει την πείνα του. Κατ’ αναλογία και ο υδραυλικός. Ο πόνος της απώλειας του γιού του θα γίνει λύσσα, χειροδικία απύθμενου θυμού ενάντια στη μάνα και γυναίκα του: «Εγώ ούτε με τον Θεό ούτε με τη Μοίρα δεν τα βάζω. Τι να σου κάνουν και αυτοί; Ανήμποροι είναι μπροστά στα δίχτυα της γυναίκας, είτε μάνα, είτε γκόμενα, είτε αδελφή σου λάχει…»

Σ’ αυτή την κατάσταση θυμού, το υποσυνείδητο ελευθερώνεται και ο άνθρωπος για τον άνθρωπο γίνεται λύκος. Το «αιτία ελομένου» χάνεται στα βαθειά νερά του συλλογικού ασυνείδητου. Υπάρχει απλά ο άλλος, η γυναίκα,  εκείνη η αιτία, ο «φταίχτης».

Μέσα από τις έξι ιστορίες του βιβλίου η «νόμιμη» και «δίκαιη» τιμωρία και αυτοτιμωρία παίρνουν παράλογες και συγκλονιστικές διαστάσεις που ξεπερνούν τη διάκριση άνδρας/γυναίκα. Η σχέση θύμα και θύτη ταυτίζεται και η βία ξεπερνάει τα όρια του σεξουαλικού φύλου. Αυτά που μας φαίνονται αδιανόητα και απάνθρωπα περιγράφουν μία πραγματικότητα που ο συμβιβασμένος νους δεν αποδέχεται.

«Σπάστε τα δεσμά, γκρεμίστε τους τοίχους»  κραυγάζει στην ουσία η Έλενα.  Και ανοίγει ένα δρόμο για να δούμε ποια είναι τα δεσμά και ποιοι είναι οι τοίχοι…

Η συγγραφέας ξεδιπλώνει την οργή της – μέσα από τη δύναμη του ταλέντου της – για να μας τραντάξει υπενθυμίζοντάς μας έννοιες που χάνονται πλέον με ρυθμό ταχύ: αρχές, σεβασμός, ήθος, συνείδηση, αναγνώριση, αγάπη. Και που όλα αυτά οδηγούν στην «αιτία ελομένου», στην κορωνίδα του βιβλίου, δηλαδή η ευθύνη είναι δική μου.

Χρησιμοποιώντας σύμβολα όπως δόντι, καρχαρίας, χέρια, γορίλας, μέδουσα, κόπρανα, τροφή, αγγίζει λεπτές χορδές του αναγνώστη οδηγώντας τον σε μονοπάτια ατομικά και οικουμενικά. Η Έλενα Ακανθιάς γίνεται σύννεφο μακρινό επιτρέποντας έτσι την ενσωμάτωση του περιεχομένου του βιβλίου που διαβάζεται ξανά και ξανά. Οι κραυγές σπαραγμού και απόγνωσης της συγγραφέως γίνονται δόντια λευκού καρχαρία για να αφυπνίσουν τη συλλογική συνείδηση του σήμερα.

Homo homini  lupus est.  Ο άνθρωπος για τον άνθρωπο είναι λύκος. Η λατινική αυτή ρήση, που βρίσκουμε αμέσως ανοίγοντας το βιβλίο και είναι και η 1η από τις 3 συνολικά, αποτυπώνεται με τρόπο μεστό, πικρό και πικρόχολο, σαρκαστικό και αυτοσαρκαστικό, υπέροχα ειλικρινή και γυμνό. Ποιος απ’ όλους που το διαβάζουν δεν αναγνωρίζει δικά του σπαράγματα ασυνειδήτου, που τον ταυτίζουν με την ηρωίδα; Την ηρωίδα που ονομάζεται Έλενα, Έλενα δηλαδή Ελένη, δηλαδή η γυναίκα που καταστρέφει. Αυτή η Έλενα που μέσα από τους ατέρμονους ταραγμένους διαδρόμους του μυαλού της θα ξεστομίσει καυτές αλήθειες.

Πόσο τραγικά διαφορετική δεν είναι η ανάγνωση ενός απεχθούς γεγονότος από το ίδιο του το βίωμα;  Πόσο αναγνωρίζουμε το άδικο, το παράλογο, το ανήθικο στους άλλους, και πόσο άνετα κλείνουμε αυτιά και μάτια στα του οίκου μας;

Η δυσκολία της γνώσης, της αναγνώρισης και της αποδοχής του εαυτού για σμίλευση και πλάσιμο ενός καλύτερου κόσμου αναδεικνύεται έργο γιγάντιο αλλά παράλληλα δραματικά αναγκαίο, εάν θέλουμε να ξεφύγουμε από τα γρανάζια που εμείς οι ίδιοι έχουμε δημιουργήσει.  Η κραυγή αγωνίας που αναφαίνεται σε κάθε σελίδα του βιβλίου, «αιτία ελομένου»,  δηλαδή εγώ έχω την ευθύνη των πράξεών μου, μας καλεί σε μία εσωτερική αναζήτηση για αλλαγή πλεύσης. Θα τολμήσουμε; Μας αρέσει η αλήθεια της αλήθειας;  Ακόμα και τώρα μπορούμε να τραβήξουμε τη μάσκα;

Η γυμνή φωτογράφιση της πραγματικότητας πλαισιωμένης από μία θαυμαστή λογοπλαστική ικανότητα και ένα τολμηρό, σκληρό έως άσεμνο λεξιλόγιο έχουν ακριβώς αυτό το στόχο: να τραντάξουν και να αποδομήσουν τις ψευδαισθήσεις και τις εύκολες ωραιοποιήσεις, λύσεις και καταλήξεις για να φτάσουν στον πυρήνα: το πραγματικό «εγώ» με τα συν και τα πλην του, αναγνωρισμένα και συνεχώς υπό αναθεώρηση.  Ένα τέτοιο «εγώ» μπορεί να αναγνωρίσει και να αποδεχθεί ένα άλλο «εγώ» και με αυτό τον τρόπο προσεγγίζουν την έννοια της συλλογικότητας, την έννοια της αγάπης. Η Αγάπη και η μεγάλη αναζήτησή της μέσα από αυτό το βιβλίο, «λευκό διαμαντάκι» – επιτρέψτε μου αυτό τον χαρακτηρισμό – που μπορεί να αναδυθεί μέσα από το «αιτία ελομένου». Γιατί όπως λέει και η ίδια η συγγραφέας χρησιμοποιώντας τα λόγια του Γ. Ρίτσου :

    «Μιλώντας για τον εαυτό μου και για σας μίλησα,  μιλώντας αποκλειστικά για σας δεν θα μιλούσα για κανέναν…»

Εκείνη  –  η Έλενα  –  τόλμησε….     Ε μ ε ί ς ;

(*) Η Βαμβακά Αριστέα είναι εκπαιδευτικός.

info: Έλενα Ακανθιάς, Το Δόντι του Καρχαρία, Γαβριηλίδης 2016