Την ώρα που εσύ και εγώ μπορούμε να προσδιορίσουμε την κατεύθυνσή μας μες στο χώρο με το δεξιά, το αριστερά, το εμπρός και το πίσω, φυλή Αβορίγινων της Αυστραλίας θα μας κοίταζαν καλά-καλά και δε θα είχαν ιδέα τι στο καλό λέμε. Εκείνοι βλέπεις, χρησιμοποιούν τον ουρανό για να προσανατολιστούν. Και βάσει αυτού, περιγράφουν το χώρο.

Κάνε τώρα εικόνα να έχεις πάει εκεί για μάθημα χορού και να σου λέει ο δάσκαλος «Σήκωσε το νότιο χέρι σου ψηλά και φέρε το βόρειο πόδι σου δυτικά, στρίψε το σώμα προς το νότο με το βλέμμα να παραμένει στο βορρά και κάνε δύο βήματα προς τα ανατολικά». Κομπλέ. Διπλό διάστρεμμα, μία τουλάχιστον ρήξη τένοντα, νευροκαβαλίκεμα στον αυχένα και κανένα καρούμπαλο από την αναπόφευκτη πτώση.

Είναι θέμα κουλτούρας

Κουλτούρα, εκ του λατινικού cultura, που έρχεται από το ρήμα colere, που με τη σειρά του θα πει καλλιεργώ. Την έννοια της εισήγαγε κατά τα ρωμαϊκά χρόνια ο ύπατος Κικέρων. Μετά τα χρόνια της Αναγέννησης, υπέστη μια μικρή παράφραση και έτεινε προς την ταύτισή της με την έννοια του πολιτισμού. Που δεν ισχύει πράγματι, παρά μπορεί κανείς να πει ότι η κουλτούρα είναι ένα υποσύνολο του πολιτισμού.

Αυτά που την επηρεάζουν ούτε που μπορούν να μετρηθούν. Ένα παράδειγμα το είδες ήδη στο μάθημα χορού. Οι γλωσσικές συνήθειες έχουν τη δύναμη να διαμορφώσουν και τις πνευματικές συνήθειες. Κι αυτός -η γλώσσα μας- είναι ένας μόλις παράγοντας επιρροής της κουλτούρας. Όπως και η πνευματική παράδοση, το μορφωτικό επίπεδο, η θρησκεία, η μόδα, τα έθιμα, οι πολιτικές παρεμβάσεις, τα πάντα.

Την έννοια της κουλτούρας χωρίζουμε σημασιολογικά σε δυο άξονες. Ο πρώτος αφορά όλες τις λογοτεχνικές, μουσικές, φιλοσοφικές και καλλιτεχνικές δημιουργίες, οπότε εδώ μιλάμε για την ανθρωπιστική κουλτούρα. Που περιλαμβάνει κάθε είδους προϊόν γνώσης και τέχνης. Ο δεύτερος τώρα άξονας, έχει να κάνει με το σύνολο των γνώσεων και πρακτικών, υλικών αλλά και διανοητικών. Εδώ εμπίπτει ο τρόπος με τον οποίο κάποιος αισθάνεται, σκέφτεται αλλά και δρα. Από τους τρόπους συμπεριφοράς και τους κώδικες επικοινωνίας, μέχρι την ενδυμασία, τον έρωτα, την τροφή.

Μείνε λίγο στην τροφή

Το μόνο σίγουρο είναι ότι η κουλτούρα ζει, παίρνει μορφές και τις αλλάζει. Εξέλιξη λέγεται. Όντας στην ουσία μια νοητική κατάσταση σχεδιασμένη από ένα πλέγμα απόψεων, πιστεύω, αξιών και αντιλήψεων, δε θα μπορούσε παρά να διαμορφώνεται ανάλογα με τα δεδομένα της εκάστοτε εποχής.

Φαντάσου ιδανικά μια χώρα με αληθινή κοινωνική συνοχή. Η κουλτούρα της θα απέρριπτε κάθε ρατσιστικό κίνητρο, κάθε συμπεριφορά περιθωριοποίησης και οποιαδήποτε προκατάληψη. Όπως ακριβώς σε ένα κράτος δικαίου και δημοκρατίας, προάγεται μια κουλτούρα εμπιστοσύνης και ασφάλειας και αναπτύσσονται προσδοκίες ενός ευοίωνου μέλλοντος.

Αλλά μείνε λίγο στην τροφή. Γιατί εδώ τα τελευταία χρόνια τα κάναμε μαντάρα. Στις ταινίες που βλέπουμε, στα όσα διαβάζουμε, στις συζητήσεις με φίλους, τελικά και σε εκείνες με τον ίδιο μας τον εαυτό, το food shame είναι παντού. Και έχει διαμορφώσει μια ολόκληρη κουλτούρα, εκείνη της δίαιτας και της διατροφής.

Μια απάτη, μια τρικλοποδιά και ένα αυτογκόλ

Η κουλτούρα δίαιτας είναι αποτέλεσμα όλων εκείνων των μηνυμάτων, των συμπεριφορών και των αξιών που συνδέουν φαγητό και μέγεθος σώματος. Ξεκινάει από την ουτοπική βάση ότι μια συγκεκριμένη διατροφή με συγκεκριμένα ωράρια και κανόνες, θα έχει ως αποτέλεσμα για όποιον την εφάρμοσε, το “σωστό” μέγεθος σώματος και την καλή υγεία. Το σωστό, στο μεταξύ, ποιόν χρίσαμε να το ορίσει;

Απάτη εδώ, σαν άλλο χρηματιστήριο ένα πράγμα. Σκεπτόμενοι ψύχραιμα και αποτραβηγμένα, το ξέρουμε -καλώς εχόντων- όλοι. Ακόμη κι αν άπαντες τρώγαμε την ίδια ακριβώς ποσότητα από το ίδιο ακριβώς φαγητό και είχαμε την ίδια ακριβώς καθημερινή δραστηριότητα, και πάλι κάθε σώμα θα ήταν μοναδικό.

Εκεί που αναπτύξαμε μια κουλτούρα γεμάτη συμπεριφορές που ασκούμε στο όνομα της καλής υγείας, ξεχάσαμε να δούμε πόσο επιβλαβείς είναι αυτές τελικά, τόσο σωματικά όσο και συναισθηματικά. Το λες και τρικλοποδιά από σένα για σένα, το λες και αυτογκόλ.

Πώς φτάσαμε το νούμερο της ζυγαριάς να προσδιορίζει το βάρος της προσωπικότητας; Πώς γίνεται οι αδύνατοι να επιβραβεύονται σαν κάτι να πέτυχαν και οι πιο γεμάτοι να λαμβάνουν οδηγίες και συμβουλές για το τι πρέπει να αλλάξουν; Πώς γίνεται μια γυναίκα να γεννά κι αντί να ασχοληθεί με τα πολλά νέα που ήρθαν στη ζωή της, να πρέπει να βρει άμεσα τρόπους να επανέλθει στην πρότερη εικόνα της; Πώς γίνεται οι διάσημοι να πρέπει να είναι μόνιμα φορμαρισμένοι και τέλειοι κι όταν παχαίνουν να ακούν την κριτική όλων μας; Όλων εμάς, που τη Δευτέρα του Πάσχα ψάχνουμε να δούμε ποιο στο καλό ρούχο συνεχίζει να μας κάνει, μέχρι να καταφέρουμε να χωνέψουμε τα χθεσινά;

Κομπρεσέρ στο μυαλό

Ξεκινάς δίαιτα και είναι σαν να έχεις καταναλώσει παραισθησιογόνα. Αισθάνεσαι υπέροχα, ανάλαφρος λες και απέδωσε αμέσως, ενάρετος που κατάφερες να σου επιβληθείς. Στην αρχή αυτά. Μετά αρχίζει η κατάσταση να παγιώνεται, οι διαφορές αραιώνουν, ο έλεγχος μοιάζει αγγαρεία και όχι αρετή. Και μια ωραία πρωία, γιοκ.

Βλέπεις το porridge της βρώμης και το μόνο που θέλεις να το κάνεις είναι μάσκα προσώπου. Την ίδια ώρα, ο φούρνος της γειτονιάς ξεφουρνίζει κρουασάν και τσουρέκια και σκέφτεσαι πως κάπως έτσι πρέπει να είναι στον παράδεισο. Παλιά μπορεί και να μην το πρόσεχες, αλλά τώρα λειτουργεί σαν κομπρεσέρ στο μυαλό.

Άλλοι το παίρνουν και πιο ψυχαναγκαστικά. Είναι και θέμα χαρακτήρα, αλλά και σε ποια φάση σου θα σε βρει. Και να σου οι ορθορεξίες, οι βουλιμίες, οι ανορεξίες, ένας ολόκληρος κατάλογος διατροφικών διαταραχών. Και δυστυχώς, όλο και του προσθέτουμε νέες λεξούλες. Και ανέβασμα στη ζυγαριά κάθε τρεις και λίγο, μήπως έβγαλες τα φρύδια σου και τώρα ζυγίζεις λιγότερο από πριν ξέρω ‘γω. Και άσκηση διαρκής και υπερβολική, σαν να μην υπάρχει αύριο.

Αλλά υπάρχει. Και είναι εδώ για σένα. Όμως στο όνομα της υγείας και της ευεξίας, γεμίσαμε το σήμερα και το αύριο με όχι και μη. Οι υδατάνθρακες αφορίστηκαν, σαν άλλο σκόρδο πριν από ερωτικό ραντεβού. Τα λίπη θεωρήθηκαν κάτι σαν μούχλα που δεν αφήνει την μπανιέρα καθαρή.

Ο αριθμός των κιλών αυξανόμενος, μας κάνει να υποσχόμαστε σε εαυτό και στους γύρω ότι θα στρώσουμε από Δευτέρα, από Σεπτέμβρη, από Γενάρη. Ο αριθμός των κιλών μειούμενος, βρήκε μέσα στον όλο παραλογισμό, μια μαγική φόρμουλα που τον έκανε ένα με την αύξηση της αυτοπεποίθησης. Στη φόρμουλα αυτή μέσα, δεν έχει σκόνη νυχτερίδας όπως το καζάνι του Δρακουμέλ, ούτε τα μυστικά συστατικά του ζωμού στη μαρμίτα του Πανοραμίξ. Παρά έχει άπαχη πρωτεΐνη, σαλάτες χωρίς λιπαρά, προϊόντα ολικής άλεσης, φρούτα, νερό, τσάγια matcha και superfoods.

Πρωτόκολλα και απαγορεύσεις, εσύ όμως;

Όλα αυτά είναι οκ, βέβαια είναι οκ. Εξέλιξη είπαμε, προσδοκούμε μια καλύτερη υγεία, για να προσδοκούμε μια καλύτερη ζωή. Αλλά όχι με πρωτόκολλα, καλύτερο είναι το προσωπικό μέτρο. Και όχι με απαγορεύσεις, καλύτερα με προτιμήσεις. Και όχι με ενοχές, παρά με ισορροπία σώματος και νου.

Για κάθε όχι διατροφικό, τα ναι που ακολουθούν θα σου τα σκάσουν και θα είναι σαν χαστούκι ανάστροφο. Δες τους αθλητές. Που μετά από χρόνια αυστηρής διατροφής, οι περισσότεροι ενδίδουν σε κάθε πιθανό διατροφικό πειρασμό και καταλήγουν σε μια εικόνα τελείως διαφορετική από την πριν. Δες τους φαντάρους όταν το φαγητό είναι κακής ποιότητας και περιορισμένο, του σουβλακιού γίνεται στην πρώτη τους την έξοδο.

Είναι το θέμα στην ίδια την ουσία της λέξης περιορισμός. Περιορίζεσαι, επομένως στερείσαι. Κι αφού στερείσαι, αντιδράς. Κι όταν αντιδράς, κανείς δεν ξέρει αν θα μιλάμε για μια μικρούλα μολότοφ ή για άλλο Ναγκασάκι. Κόντρα στους γονείς με τα κατοχικά σύνδρομα που μας λένε να φάμε τώρα που μπορούμε -μετά, αλήθεια, δε θα μπορούμε;-, εμείς να μένουμε στο προσέχουμε για να έχουμε. Αλλά προσέχουμε, όχι θέτουμε εαυτόν σε διατροφικό μπουντρούμι.

Αν είσαι τυχερός, ένα βράδυ του καλοκαιριού, ένας καλός φίλος θα σου μιλήσει για το καινούργιο παγωτό με γεύση μπουγάτσα. Αντί να πας για τη φρουτοσαλάτα σου, ακολούθησέ τον. Η χαρά που θα σχηματιστεί στο πρόσωπό σου από την πληθωρική τη γεύση, δε θα συγκρίνεται με κανένα επιπλέον γραμμάριο. Στο υπόσχομαι, είναι δοκιμασμένο.