Η ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή (OCD) είναι μια κατάσταση που σχετίζεται με το άγχος και μπορεί να οδηγήσει σε μεγάλη ταλαιπωρία ακόμη και αναπηρία όσους αντιμετωπίζουν τη διαταραχή.

Έχει διαπιστωθεί ότι τα συμπτώματα της, τείνουν να εμπίπτουν σε τέσσερις διαφορετικές κατηγορίες, που ονομάζονται διαστάσεις συμπτωμάτων OCD. Κάθε διάσταση περιλαμβάνει τόσο εμμονές όσο και καταναγκασμούς.

Oι τύποι της OCD

Η ΙΨΔ μπορεί να περιγραφεί σε δεκάδες μορφές, αλλά υπάρχουν τέσσερις βασικές κατηγορίες που μπορούν να οριστούν ως οι κύριοι τύποι, οι οποίοι περικλείουν περεταίρω ομαδοποιήσεις.

1. Μόλυνση & Πλύσιμο

2. Αμφιβολία για τυχαία βλάβη και έλεγχος

3. Συμμετρία, τακτοποίηση και καταμέτρηση

4. Απαράδεκτες σκέψεις ταμπού & ψυχικές τελετουργίες

Aς δούμε, όμως, αναλυτικότερα τον κάθε τύπο και τους υποτύπους που μπορεί να περιέχει.

Μόλυνση & Πλύσιμο

Ο φόβος της μόλυνσης, συνήθως, περιλαμβάνει υπερβολική ανησυχία σχετικά με την απειλή ασθένειας, το αίσθημα ότι το σώμα είναι ακάθαρτο ή ακόμα και συναισθήματα που προκύπτουν από σκέψεις ότι το μυαλό έχει μολυνθεί. Οι φοβισμένοι μολυσματικοί παράγοντες δεν περιορίζονται απλώς στη βρωμιά, τα μικρόβια και τους ιούς. Μπορεί να περιλαμβάνουν πράγματα όπως αίμα, οικιακές χημικές ουσίες, κολλώδεις ουσίες ή υπολείμματα, άτομα που μπορεί να δείχνουν βρώμικα ή ατημέλητα και διάφορα είδη εντόμων ή ζώων.

Τα άτομα με αυτόν τον τύπο ΙΨΔ μπορούν να καταβάλουν μεγάλες προσπάθειες για να αποφύγουν μέρη και καταστάσεις που σχετίζονται με βρωμιές, όπως για παράδειγμα δημόσιες τουαλέτες. Ακόμη, μπορεί να εμπλακούν σε πολλά τελετουργικά, όπως η απολύμανση και η αποστείρωση, η απόρριψη «μολυσμένων» αντικειμένων, η συχνή αλλαγή ρούχων και ο καθορισμός «καθαρών» περιοχών μέσα στο σπίτι τους που είναι απαγορευμένη ζώνη για άλλους.

Εάν οι μολυσματικοί παράγοντες δεν μπορούν να αποφευχθούν, ωστόσο, τα άτομα συχνά καταφεύγουν σε υπερβολικό πλύσιμο ή σε καθαρισμό του σπιτιού για να απολυμάνουν τον εαυτό τους και τα υπάρχοντά τους. Η επαφή με έναν φοβισμένο μολυσματικό παράγοντα συχνά οδηγεί σε συναισθήματα φόβου, αηδίας και γενικής δυσφορίας, ενώ σε ορισμένες περιπτώσεις μπορεί να οδηγήσει σε αισθήματα ευθύνης για την εξάπλωση της μόλυνσης σε άλλους.

Αμφιβολία για τυχαία βλάβη και έλεγχος

Τα άτομα των οποίων οι πρωταρχικές εμμονές εμπίπτουν σε αυτήν την κατηγορία συνήθως βιώνουν εμπειρίες όπου παρεμβατικές εικόνες, παρορμήσεις και φόβοι σχετίζονται με την πιθανότητα να βλάψουν ακούσια τον εαυτό τους ή κάποιον άλλο μέσω απροσεξίας ή αμέλειας.

Για παράδειγμα, μερικοί από τους πιο συνηθισμένους φόβους βλάβης περιλαμβάνουν σκέψεις για το ότι μπορεί να χτυπήσουν έναν πεζό κατά την οδήγηση ή να ξεχάσουν να σβήσουν τη σόμπα πριν πάνε για ύπνο, οδηγώντας έτσι σε μια πυρκαγιά στο σπίτι αλλά και στο θάνατο ενός αγαπημένου προσώπου. Μαζί με το φόβο της βλάβης συνυπάρχει συχνά ένα υπερβολικό αίσθημα αμφιβολίας, φόβου ή αβεβαιότητας, καθώς και ένα αυξημένο αίσθημα ευθύνης.

Οι επαναλαμβανόμενες συμπεριφορές ελέγχου χρησιμοποιούνται ως μέσο εξουδετέρωσης αυτών των συναισθημάτων φόβου και αβεβαιότητας, προσπαθώντας τελικά να αποτρέψουν τις επικίνδυνες συνέπειες αυτών των ατυχημάτων. Οι άνθρωποι που επιδεικνύουν τέτοιες συμπεριφορές αναφέρονται και ως ελεγκτές.

Συμμετρία, τακτοποίηση και καταμέτρηση

Η τελειομανία είναι ένα τυπικό σύμπτωμα των ασθενών με ΙΨΔ, οι οποίοι τείνουν να ασχολούνται κυρίως με την τάξη, τη συμμετρία και την ακρίβεια. Αυτά τα άτομα τείνουν να εμπλέκονται σε ψυχαναγκαστικές συμπεριφορές που περιλαμβάνουν επαναλαμβανόμενη τακτοποίηση, οργάνωση ή ευθυγράμμιση αντικειμένων μέχρι να εκπληρωθούν ορισμένες προϋποθέσεις.

Για παράδειγμα, οι ιδεοψυχαναγκαστικοί ασθενείς μπορεί να αισθανθούν έντονη δυσφορία, εάν τα αντικείμενα στο γραφείο τους δεν είναι συμμετρικά ευθυγραμμισμένα ή σε κάποια απόσταση μεταξύ τους. Έχει προταθεί ότι ένα κοινό θέμα στην κατηγορία συμμετρίας και διάταξης είναι η αίσθηση του «μη ολοκληρωμένου» που συνδέεται επίσης με την ψυχαναγκαστική βραδύτητα.

Τα άτομα με αυτόν τον τύπο ΙΨΔ μπορούν να συμμετάσχουν σε τελετουργίες, όπως η τακτοποίηση και η καταμέτρηση, καθώς και συμπεριφορές χτυπήματος

και αγγίγματος. Αυτές οι συμπεριφορές μπορεί να συνοδεύονται κάποιες φορές από μια μαγική σκέψη, αφού έχουν την πεποίθηση ότι μια σκέψη μπορεί να προκαλέσει ένα γεγονός να συμβεί ή το αντίθετο. Για παράδειγμα, ένα άτομο με ΙΔΨ μπορεί να κάνει την εξής σκέψη: “Αν δεν ευθυγραμμίσω τα πιάτα του δείπνου, ο γιός μου δε θα περάσει στις πανελλήνιες εξετάσεις”.

Απαράδεκτες σκέψεις ταμπού & ψυχικές τελετουργίες

Η διάσταση των συμπτωμάτων «ταμπού» ή «απαράδεκτων σκέψεων» περιγράφει άτομα με ανεπιθύμητες εμμονές που είναι συχνά θρησκευτικής, βίαιης ή σεξουαλικής φύσης. Αυτή η ομάδα ασθενών αναφέρεται συχνά στους καθαρά εμμονικούς, λόγω της έλλειψης εμφανών τελετουργιών. Ωστόσο, αυτά τα άτομα τείνουν να συμμετέχουν σε μυστικές τελετουργίες, όπως ψυχαναγκασμούς και υπερβολική αναζήτηση διαβεβαίωσης.

Αυτή η διάσταση συμπτωμάτων συλλαμβάνει άτομα που έχουν παρεμβατικές σκέψεις που παραβιάζουν σοβαρά την ηθική ή τις αξίες τους. Παραδείγματα περιλαμβάνουν σκέψεις σεξουαλικής παρενόχλησης παιδιών, βλάσφημες σκέψεις για θρησκευτικές προσωπικότητες και παρορμήσεις για βίαια πράγματα, όπως το να ωθήσουν πεζούς στο αντίθετο ρεύμα κυκλοφορίας. Οι άνθρωποι με αυτές τις σκέψεις συνήθως δεν είναι βίαιοι, ούτε ενεργούν με βάση τις ορμές ή τις παρορμήσεις τους.

Ωστόσο, επειδή τα άτομα με ΙΨΔ συχνά πιστεύουν ότι οι σκέψεις τους είναι επικίνδυνες και υπερβολικά σημαντικές, αφιερώνουν μεγάλο μέρος του ψυχικού τους αποθέματος σε προσπάθειες καταστολής των σκέψεων τους. Άλλες προσπάθειες ελέγχου των παρεμβατικών σκέψεων περιλαμβάνουν:

· τη διανοητική τελετουργία, όπως για παράδειγμα την εσωτερική διαμάχη του ατόμου με τον εαυτό του για την ηθική του χαρακτήρα κάποιου

· την εξουδετέρωση με συμμετοχή σε υπερβολική προσευχή ή εξομολόγηση προκειμένου να «ακυρώσουν» διανοητικά τις κακές σκέψεις, αντικαθιστώντας τις με καλές

· την εκτέλεση κάποιας μορφής ελέγχου, όπως την ανασκόπηση των συμπεριφορών κάποιου, αναζητώντας διαβεβαίωση από άλλους

Η αποφυγή γνωστών παραγόντων, που μπορεί να πυροδοτήσουν (triggers) κάποια συμπεριφορά είναι επίσης ιδιαίτερα συχνή σε αυτήν την ομάδα. Ας πούμε, οι πάσχοντες μπορεί να βρουν δικαιολογίες για να αποφύγουν τις ευθύνες φροντίδας των παιδιών ή τις θρησκευτικές τελετές, οι οποίες θα μπορούσαν να προκαλέσουν ανεπιθύμητες σκέψεις. Τα άτομα που κατατάσσονται σε αυτή την ομάδα είναι πιθανό να υποφέρουν με πιο σοβαρές εμμονές από εκείνους με άλλες μορφές ΙΨΔ.

Ο ρόλος της ψυχοθεραπείας

Σε κάθε περίπτωση από τις παραπάνω είναι σημαντικό να αναφερθεί ότι η ΙΨΔ στην αρχική της μορφή αποτελεί μια αναστρέψιμη κατάσταση. Ιδιαίτερα στις περιστάσεις που οι ανάγκες των ατόμων που πάσχουν είναι εφικτό να ικανοποιηθούν, με το να δοθεί χώρος ώστε να εκφραστούν και να γίνουν αποδεκτές.

Ωστόσο, είναι συχνό φαινόμενο η θλίψη που επιφέρει η κατάσταση που βιώνει το άτομο, είτε με την δυσκολία λήψης αποφάσεων είτε με όλες αυτές τις τελετουργίες που αυτοεπιβάλλεται το ίδιο το άτομο, να οδηγήσει στη λήψη αντικαταθλιπτικής αγωγής.

Η ψυχοθεραπεία είναι αυτή που θα βοηθήσει ένα άτομο, που πάσχει από ΙΨΔ να βελτιώσει την ποιότητα της ζωής του και να απεμπλακεί από αυτό τον μηχανισμό οργάνωσης της σκέψης του. Αυτό πραγματοποιείται, εκφράζοντας τις ανάγκες του και, μαθαίνοντας να φέρνει ισορροπία στις απαιτήσεις από το περιβάλλον του και τα θέλω του.