Σου έχει τύχει ποτέ να νιώθεις ότι δεν αξίζεις την επιτυχία σου; Ότι, παρά τις αποδείξεις για τις ικανότητές σου, φοβάσαι πως αργά ή γρήγορα κάποιος θα καταλάβει ότι “δεν ξέρεις αρκετά”; Αυτό το συναίσθημα ονομάζεται σύνδρομο του απατεώνα (imposter syndrome) και επηρεάζει εκατομμύρια ανθρώπους, κυρίως γυναίκες, σε όλο τον κόσμο. Συχνά συνοδεύεται από φόβο αποτυχίας, αυτοαμφισβήτηση και υπερβολική τελειομανία.
Μεταξύ μας βέβαια, υπάρχει και η πιθανότητα οι δεξιότητές σου όντως υποτιμώνται και να μην αναγνωρίζονται όπως τους αξίζει.
Η ιστορία του imposter syndrome
Ο όρος “σύνδρομο του απατεώνα” (ή αλλιώς “φαινόμενο του απατεώνα”) εμφανίστηκε πρώτη φορά το 1978 σε μελέτη που αφορούσε τις επιτυχημένες γυναίκες. Τα τελευταία χρόνια, όμως, το φαινόμενο αυτό έχει επανεξεταστεί. Ένα άρθρο του Harvard Business Review το 2021, για παράδειγμα, προέτρεψε να σταματήσουμε να λέμε στις γυναίκες ότι έχουν σύνδρομο του απατεώνα, τονίζοντας τις πραγματικές, διάχυτες συστημικές προκαταλήψεις που λειτουργούν εναντίον τους, ειδικά για τις γυναίκες με διαφορετικά πολιτισμικά υπόβαθρα.
Οι συγγραφείς του άρθρου μας καλούν να επανεξετάσουμε το τι σημαίνει να είσαι επαγγελματίας και ικανός, καθώς συχνά συγχέουμε την αυτοπεποίθηση με την επάρκεια. Ωστόσο, η αυτοπεποίθηση δεν είναι πάντα αρετή· πολλές φορές είναι το αποτέλεσμα ενός συστήματος που ευνοεί ορισμένες ομάδες έναντι άλλων.
Τι είναι το σύνδρομο αυτό;
Το σύνδρομο του απατεώνα είναι η εσωτερική πεποίθηση ότι η επιτυχία σου οφείλεται στην τύχη ή στην παραπλάνηση των άλλων και όχι στις πραγματικές σου ικανότητες. Συχνά συνοδεύεται από φόβο αποτυχίας, αυτοαμφισβήτηση και υπερβολική τελειομανία.
Σύμφωνα με έρευνες, το 70% των ανθρώπων θα βιώσουν τουλάχιστον μία φορά στη ζωή τους αυτό το συναίσθημα.
Μήπως όμως οι δεξιότητές σου υποτιμώνται και δεν είναι τελικά imposter syndrome;
Αντί να εσωτερικεύεις την αμφιβολία, αναρωτήσου: μήπως το περιβάλλον σου σε κάνει να αμφιβάλλεις για τις ικανότητές σου; Σε πολλούς εργασιακούς χώρους, η συνεισφορά των γυναικών (και γενικότερα των εργαζομένων) δεν αναγνωρίζεται όπως θα έπρεπε. Ειδικά αν βρίσκεσαι σε ένα ανδροκρατούμενο πεδίο ή σε μια τοξική εταιρική κουλτούρα, είναι πιθανό να μην παίρνεις την αναγνώριση που αξίζεις.
Σημάδια ότι οι δεξιότητές σου υποτιμώνται περιλαμβάνουν:
- Δεν παίρνεις προαγωγές ή αυξήσεις παρά τη σκληρή δουλειά σου.
- Οι ιδέες σου αγνοούνται ή παρουσιάζονται από άλλους ως δικές τους.
- Δεν σε περιλαμβάνουν σε σημαντικές συζητήσεις ή αποφάσεις.
- Αισθάνεσαι ότι πρέπει να δουλεύεις περισσότερο από τους άλλους για να αποδείξεις την αξία σου.
Πώς να ξεχωρίσεις αν είναι imposter syndrome ή πραγματική έλλειψη αναγνώρισης;
- Αξιολόγησε αντικειμενικά τις ικανότητές σου. Δες τις σπουδές σου, την εμπειρία σου, τα επιτεύγματά σου.
- Συγκέντρωσε εξωτερική ανατροφοδότηση. Συζήτησε με συναδέλφους, φίλους ή έναν μέντορα για το πώς σε βλέπουν επαγγελματικά.
- Παρατήρησε αν η αμφιβολία σου προέρχεται από εσωτερικούς ή εξωτερικούς παράγοντες. Αν οι άλλοι σε επαινούν, αλλά εσύ νιώθεις ότι δεν αξίζεις, μπορεί να είναι σύνδρομο του απατεώνα. Αν όμως βλέπεις ότι η συνεισφορά σου δεν αναγνωρίζεται αντικειμενικά, τότε μπορεί να βιώνεις υποτίμηση.
Τι μπορείς να κάνεις γι’ αυτό;
- Κατάγραψε τις επιτυχίες σου. Δημιούργησε ένα αρχείο με επιτεύγματα, θετικά σχόλια και παραδείγματα της δουλειάς σου.
- Διεκδίκησε την αναγνώριση που σου αξίζει. Αν νιώθεις ότι υποτιμάσαι, μίλα ανοιχτά γι’ αυτό με τον προϊστάμενό σου.
- Καλλιέργησε την αυτοπεποίθησή σου. Η αξία σου δεν καθορίζεται από το πώς νιώθεις, αλλά από τα αποτελέσματα της δουλειάς σου.
Το να αμφιβάλλεις για τον εαυτό σου είναι φυσιολογικό, αλλά το σημαντικό είναι να αναγνωρίζεις αν πρόκειται για σύνδρομο του απατεώνα ή για μια πραγματικότητα όπου οι δεξιότητές σου δεν εκτιμώνται όσο θα έπρεπε. Σε κάθε περίπτωση, η λύση δεν είναι να “δουλέψεις πιο σκληρά”, αλλά να απαιτήσεις τον χώρο και την αναγνώριση που σου αξίζει.
