Η ζεστασιά στο βλέμμα σου, ο αυθορμητισμός στο χαμόγελό σου. Η διάρκεια του αγγίγματός σου, η δύναμη της χειραψίας σου.

Η εμφάνιση, η κλίση του κεφαλιού σου, η αντίδρασή σου στη σωματική επαφή. Κι ο προσωπικός χώρος που έχεις ανάγκη γύρω σου. Ο χώρος που μένεις, που εργάζεσαι, που διασκεδάζεις. Τα πράγματα που κατέχεις και ο τρόπος που τα χρησιμοποιείς.

Όλα αυτά και άλλα τόσα ορίζουν τη γλώσσα του δικού σου σώματος. Τον τρόπο που επικοινωνείς, πέρα από τον λεκτικό.

Μια γλώσσα παγκόσμια

Μην τον πάρεις ως συμπληρωματικό τον τρόπο αυτό, μέγα λάθος. Οι φράσεις και οι λέξεις που χρησιμοποιείς, η λεκτική επικοινωνία, αντιπροσωπεύει μόλις το 7% των μηνυμάτων που στέλνεις. 38% ρόλο παίζει το χρώμα, ο τόνος και η χροιά της φωνής σου και ένα τεράστιο 55% η μη λεκτική σου επικοινωνία.

Χρησιμοποιούμε τη λεκτική επικοινωνία για να εκφράσουμε το γνωστικό κομμάτι κυρίως. Να μεταφέρουμε δηλαδή πληροφορίες και γνώσεις. Με τη γλώσσα του σώματος όμως, μεταφέρουμε συναισθήματα που βοηθούν τη διαπροσωπική συνεννόηση. Οι πολιτικοί την έχουν αναγάγει σε επιστήμη. Οι διαφημιστές την καλλιεργούν, να γίνει δεύτερη φύση τους. Οι εκπαιδευτικοί τη χρησιμοποιούν σαν εργαλείο επικοινωνίας με τους μαθητές τους. Και οι ηθοποιοί κρίνονται σε μεγάλο βαθμό από τις επιδόσεις τους σε αυτήν.

Όλοι μας όμως, τη χρησιμοποιούμε καθημερινά. Τις περισσότερες φορές, χωρίς καν να το παίρνουμε χαμπάρι. Τη χρησιμοποιούμε εμείς, στέλνοντας μηνύματα στους γύρω. Τη χρησιμοποιούν εκείνοι, στέλνοντας τα δικά τους. Αποκωδικοποιώντας όλα αυτά τα μηνύματα που πλανώνται στην ατμόσφαιρα, εμπιστευόμαστε ή όχι, δενόμαστε ή όχι, σίγουρα μαθαίνουμε. Ό,τι μαθαίνουμε είναι κατά 83% μέσω της όρασης, 11% μέσω της ακοής, 3,5% μέσω της όσφρησης, 1,5% μέσω της αφής και 1% μέσω της γεύσης.

Η περίπτωση Sarah Lomax

Η ειδικός στην ανάπτυξη επιχειρήσεων Sarah Lomax, ανέλαβε εδώ και ένα χρόνο διευθύντρια του εμπορικού τμήματος φιλανθρωπικού ιδρύματος με έδρα το Λονδίνο. Μέχρι πριν μόλις μερικές εβδομάδες όμως, δεν είχε καν πατήσει έξω από τα γραφεία του ιδρύματος. Πόσο μάλλον να μπει μέσα. Και πόσο μάλλον να συναντήσει κατά πρόσωπο τους συναδέλφους της, συμπεριλαμβανομένης της 12μελούς ομάδας που η ίδια διαχειρίζεται.

Αν και διακεκριμένη στο είδος της, η Lomax ήταν τελείως νέα στον φιλανθρωπικό τομέα. Έχοντας στο παρελθόν εργαστεί αποκλειστικά στα μέσα ενημέρωσης, ήξερε από την αρχή ότι έχει πολλά να μάθει στο νέο της πόστο. Ένα χρόνο μετά, δηλώνει ευγνωμοσύνη για την υποστήριξη που έλαβε όλο αυτό το χρονικό διάστημα από το ίδρυμα.

Όμως το θέμα της είναι η μη επαφή με τους συναδέλφους της. Στην covid εποχή, αυτό την κράτησε πίσω. Για αρχή γιατί η γνωριμία ήταν αμήχανη και περιορισμένη από πολλές απόψεις. Αλλά κάπως το βρήκαν στην πορεία. Αυτό που δεν μπορεί όμως να αλλάξει είναι ότι η Lomax έμεινε πίσω σε γνώσεις και εξοικείωση με το νέο έργο που καλείται να φέρει εις πέρας. Αισθάνεται ανασφαλής με τον όγκο των γνώσεων που έχει αποκτήσει σε ένα χρόνο σε σχέση με αυτό που θεωρεί ότι έπρεπε να έχει συμβεί.

Η πολύτιμη ώσμωση

Εντάξει, κάθε αρχή σε νέο εργασιακό περιβάλλον είναι ούτως ή άλλως στρεσογόνα. Να παρατηρήσεις και να επεξεργαστείς ποιος γύρω σου κάνει τι, να καταλάβεις πώς λειτουργούν τα πράγματα και να συμπεράνεις πώς αναμένεται από εσένα να συμπεριφερθείς στη νέα αυτή θέση.

Για όσους ξεκίνησαν κάτι τέτοιο σε εποχές πανδημίας και τηλεργασίας, δεν είχαν μπροστά τους παρά μια επιπλέον τεράστια πρόκληση να αντιμετωπίσουν. Δεν είναι μόνο η κοινωνική αλληλεπίδραση που χάθηκε, αλλά και η διαδικασία του να έρθεις σε επαφή με τους συναδέλφους σου ώστε να απορροφήσεις σημαντικές γνώσεις που σχετίζονται με την εργασία. Διαδικασία την οποία ονομάζουμε μάθηση μέσω ώσμωσης.

Τώρα που ξεκινά η εποχή που οι εταιρίες αρχίζουν να μεθοδεύουν ή και να πειραματίζονται πάνω σε υβριδικά μοντέλα εργασίας, πολλά στελέχη επιχειρήσεων ανησυχούν ότι οι εργαζόμενοι θα χάσουν την κρίσιμη αυτή πτυχή εργασιακής ανάπτυξης, επηρεάζοντας τελικά την απόδοσή τους.

Βέβαια οκ, οι παραδοσιακές μέθοδοι εκπαίδευσης δεν καθαιρέθηκαν ξαφνικά. Κανείς δεν θα μπορέσει να μάθει τη λειτουργία ενός λογισμικού ή τις νομικές διαδικασίες που ακολουθούνται παρατηρώντας τη γλώσσα σώματος των συναδέλφων του. Τα άλλα όμως; Πώς διορθώνεις ένα μήνυμα σφάλματος που συνεχώς πετάγεται στην οθόνη σου; Είναι εντάξει να κάνεις μια βόλτα στο lunch break σου στο τμήμα μάρκετινγκ για κουβέντα και γνωριμία με τους διπλανούς συναδέλφους του τμήματος μάρκετινγκ; Όταν έχεις τεχνικά θέματα που χρήζουν άμεσης επίλυσης, ποιο είναι το πιο αποτελεσμαστικό άτομο στο τμήμα IT; Κι όταν έρχεται η ώρα συνεργασίας με προμηθευτές ή άλλες εταιρίες, ποιους μεν διαλέγουμε έναντι των δε και γιατί;

Σαν την κοινωνική αλληλεπίδραση, δεν έχει

Ο ψυχολόγος Albert Bandura μελέτησε τη δεκαετία του 1960 την ιδέα της κοινωνικής μάθησης, χρησιμοποιώντας μοντέλα εκπαίδευσης παιδιών. Βρήκε πως το μεγαλύτερο μέρος της ανθρώπινης συμπεριφοράς προκύπτει από την παρατήρηση. Οι μελέτες του έχουν αποδειχθεί πολύτιμες και χρησιμοποιούνται ευρέως τα τελευταία χρόνια, καθώς οι εργοδότες αναγνωρίζουν πόσο σημαντικό είναι να έχουν οι εργαζόμενοι την ευκαιρία να μαθαίνουν ο ένας από τον άλλο σε συνεχή, άτυπη βάση.

Αν και τα περισσότερα προηγούμενα μοντέλα κατέληγαν στο συμπέρασμα ένα 20% της μάθησής μας να προέρχεται από την παρατήρηση των άλλων, νεότερες έρευνες ανεβάζουν το ποσοστό αυτό. Η πλατφόρμα εργασιακής διασύνδεσης LinkedIn σε μελέτη της του 2020 έδειξε ότι οι ομάδες που αισθάνονται ότι αποκτούν νέες δεξιότητες, είναι γενικά πιο επιτυχημένες.

Βρισκόμενοι σε ένα φυσικό μέρος εργασίας, η ώσμωση τείνει να συμβαίνει επειδή καθόμαστε δίπλα σε κάποιον άλλο, υποστηρίζει η Lynda Gratton, καθηγήτρια πρακτικών διαχείρισης στο London Business School. Το να έχεις γύρω σου έμπειρους και πρόθυμους συναδέλφους, είναι το κλειδί για την επαγγελματική σου εξέλιξη.

Βέβαια, και προ covid, πολλά γραφεία ήταν σχεδιασμένα με τρόπο τέτοιο που δε διευκόλυναν τέτοιου είδους αλληλεπιδράσεις. Όταν οι επιχειρήσεις έφυγαν από τα κλασσικά κλειστά γραφεία και σχεδίασαν νέες open space εγκαταστάσεις, ούτως ή άλλως οι εργαζόμενοι σταμάτησαν να επικοινωνούν μεταξύ τους όσο πριν, καθώς ο ενιαίος χώρος ήταν τελικά πολύ θορυβώδης. Και όχι μόνο δεν τριγυρνούσαν από γραφείο σε γραφείο, παρά έβαλαν και ακουστικά με μουσική. Να υπερκαλύψουν τους περισπασμούς, ώστε να μπορέσουν να συγκεντρωθούν στον πιεστικό όγκο δουλειάς.

Σκόπιμη ώσμωση, όχι στην τύχη της αφημένη

Η μάθηση μέσω ώσμωσης όμως δεν μπορεί να αφήνεται στην τύχη της να συμβεί. Όπως λέει η Gratton, δε φτιάχνεις ένα γραφείο και περιμένεις ότι όλως τυχαίως όλοι θα αλληλεπιδρούν και θα μαθαίνουν. Παρά σχεδιάζεις το χώρο με σκοπιμότητα, με πρόθεση ώσμωσης. Εναποθέτεις δηλαδή φαιά ουσία να σκεφτείς ποιος θα κάτσει πού, ποιος δίπλα του και ούτω καθεξής. Παράδειγμα εξαιρετικό η σχεδιαστική εταιρία Arup με βάση το Ηνωμένο Βασίλειο που επιτούτου μετακινεί συχνά τους εργαζόμενούς της, ώστε να αυξήσει τις ευκαιρίες μάθησης από τους νέους κάθε φορά συναδέλφους.

Εδώ παίζει ρόλο και το θέμα της ενοποίησης και του ανήκειν. Όχι ρατσιστικά βέβαια, αλλά καθαρά από άποψη οικειότητας. Η ώσμωση έχει αποδειχθεί πιο εφικτή όταν οι άνθρωποι μοιάζουν περισσότερο με την πλειοψηφία της ομάδας που έχουν γύρω τους. Το δηλαδή, ένα λευκό αρσενικό που εντάσσεται σε μία εργασιακή ομάδα που αποτελείται κατά 70% από λευκά αρσενικά, είναι πιο εύκολο να ταυτιστεί και να ταιριάξει, παρά εάν σε αυτή την ομάδα τοποθετηθεί ένα έγχρωμο θηλυκό.

Η μετά covid εποχή

Όταν η πανδημία ανάγκασε τους ανθρώπους να μείνουν σπίτι, η ανησυχία για το τι θα γίνει με όλο αυτό μεγάλωσε. Εδώ, η εξ επαφής κοινωνική αλληλεπίδραση κατέβασε ρολά. Και οι συνάδελφοι μόνο ηλεκτρονική επαφή μπόρεσαν να κρατήσουν. Πόσα άτυπα και αυθόρμητα να συμβούν εδώ; Το πού πήγες το Σαββατοκύριακο, τι μαγειρέψατε για σήμερα, ποιος λες να κερδίσει τον αγώνα το βράδυ, είναι ερωτήσεις που εύκολα θα παίξουν στο χώρο εργασίας. Στην αυλή που βγήκες για αέρα ή καφέ, στο διάδρομο που έπεσες τυχαία σε συνάδελφο, στον διπλανό σου την ώρα του διαλείμματος. Αλλά, αλήθεια, σε φαντάζεσαι να τα γράφεις αυτά σε ένα mail ή να τα ρωτάς σε ένα zoom call;

Η απομακρυσμένη εργασία είναι λογικό να φέρει και γενικευμένη απομάκρυνση, εάν κανείς δε φροντίσει για το αντίθετο. Η τεχνολογία όμως έκανε και πάλι άλματα. Και, μάλιστα, πιεζόμενη από τα πανδημικά δεδομένα, σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα. Λαμπρό το παράδειγμα που αναφέρει η Gratton για την εταιρία παροχής λογιστικών και συμβουλευτικών υπηρεσιών PwC, που δημιούργησε εικονικά πάρκα για τους νεοσύλλεκτους. Στα πάρκα αυτά έχουν την ευκαιρία να συναντήσουν εικονικά ο ένας τον άλλο και να δημιουργήσουν δεσμούς. Νέας μορφής βέβαια, δεσμούς δε.

Η Victoria Usher, διευθύνων σύμβουλος και ιδρυτής της εταιρίας δημοσίων σχέσεων GingerMay σκαρφίστηκε έναν ακόμη τρόπο για επιτυχημένη ώσμωση. Την επιτούτου ανάθεση ενός νεοσύλλεκτου σε έναν έμπειρο εργαζόμενο. Με τον οποίο θα συνδεθεί, θα δημιουργηθεί εμπιστοσύνη και θα μπορεί να του κάνει όλες τις πιθανές ερωτήσεις. Από ο,τιδήποτε τεχνικό ή λειτουργικό, το πώς ντύνεται στη δουλειά, έως και το πώς διαχειρίζεται μια εργασιακή σχέση που διαταράχθηκε.

Ο Bandura συμπέρανε πως χωρίς την ευκαιρία να παρατηρήσεις τους άλλους, η μάθηση είναι μια εξαιρετικά επίπονη έως και επικίνδυνη διαδικασία. Η πανδημία έφερε εμπρός μας την υβριδική εποχή. Που κατά πώς φαίνεται, έχει και πολλά οφέλη. Φτάνει να κρατήσουμε και τα άλλα, της παραδοσιακής εργασίας. Τρόποι υπάρχουν. Αρκεί οι εταιρίες να επενδύσουν χρόνο και σκέψη στο πώς όλα μπορούν να σχεδιαστούν με βάση τα τόσο μα τόσο νέα δεδομένα. Ίσως τελικά μπορέσουμε να βρεθούμε διπλά κερδισμένοι, με τα νέα και τα παλιά οφέλη, όλα εδώ.