Ο Προμηθέας Αλειφερόπουλος έχει πάντα την ικανότητα να ξεχωρίζει. Ξεχωρίζει με τους ρόλους που επιλέγει τόσο στο θέατρο, όσο και στον κινηματογράφο, με τον τρόπο που τους αντιμετωπίζει, τους προσεγγίζει και τους αποδίδει. Ξεχωρίζει με τον τρόπο που εμβαθύνει, που αντιλαμβάνεται τα πράγματα, την τέχνη και την εξέλιξή του μέσα σ΄ αυτήν. Ξεχωρίζει με τις απόψεις του και την ικανότητά του να τις μοιραστεί σε μία πολύ ενδιαφέρουσα συζήτηση.

Μίλησέ μας για την παράσταση που ξεκινάει σήμερα.

Πρόκειται για την παράσταση του έργου Βασιλιάς Ληρ του Σαίξπηρ σε σκηνοθεσία Τομάζ Παντούρ, που θα παρουσιάζεται στον χώρο της Πειραιώς 260 για 15 παραστάσεις. Όλοι οι συντελεστές είναι η ομάδα του Τομάζ από το εξωτερικό. Παίζουν οι ηθοποιοί Γιώργος Κιμούλης, Κόρα Καρβούνη, Στεφανία Γουλιώτη, Γιώργος Γάλλος, Πηνελόπη Τσιλίκα, Αργύρης Πανταζάρας, Χάρης Τζωρτζάκης και εγώ.

Έγινε casting;

Ναι. Στην δική μου περίπτωση έχει ενδιαφέρον γιατί όταν προέκυψε αυτή η δουλειά ήμουν στην Ινδία. Δούλευα σε μία ταινία και ενώ ήταν προγραμματισμένο να μείνω εκεί ακόμα ενάμιση μήνα, με πήρε τηλέφωνο ο casting director, ο Άκης Γουρζουλίδης και μου είπε για την παράσταση του Τομάζ Παντούρ και την audition που θα έκανε στην Αθήνα για τρεις μέρες. Απάντησα πως δεν μπορώ να γυρίσω και αν θέλει να συμμετέχω στην audition μέσω Skype. Έστειλα λοιπόν το υλικό μου και έγινε μέσω Skype, παρόλο που στην Ινδία το ίντερνετ είναι πάρα πολύ αργό. Μάλιστα την περίοδο που ήρθε στην Ελλάδα ο σκηνοθέτης και έπρεπε να επικοινωνήσουμε μέσω Skype call, ήμουν στον δρόμο και ταξίδευα. Όσο καιρό έμεινα στην Ινδία, δύο φορές είχα καλό ίντερνετ και η μία ήταν αυτή. Έτσι έγινε. Ο σκηνοθέτης είδε πολύ κόσμο και κατέληξε σ΄ αυτήν την ομάδα.

Μία ομάδα που θα την έκανε κάποιος που ξέρει.

Ναι. Έχει γούστο, έχει άποψη. Μπορεί να μην μιλάει την γλώσσα μας όταν σκηνοθετεί, αλλά καταλαβαίνει τόσα άλλα πράγματα πολύ γρήγορα και έτσι έχουμε πολύ κερδισμένο έδαφος. Έχει δουλέψει με πολύ μεγάλους ηθοποιούς, ήταν διευθυντής θεάτρου στη Γερμανία, ήταν διευθυντής θεάτρου στην Σλοβενία όταν ήταν 25 χρονών! Έχει κάνει πολλά πράγματα.

Ο δικός σου ρόλος;

Ο δικός μου ρόλος είναι – αν όχι το πιο δύσκολο – ένα από τα πιο δύσκολα πράγματα που έχω κάνει ποτέ. Δεν έχω ζοριστεί πολλές φορές τόσο πολύ. Ο Έντγκαρ είναι ένας ρόλος που δεν ξέρεις από που να τον πιάσεις διότι μέσα στο έργο μεταμορφώνεται. Ξεκινάει ως Έντγκαρ και μετά μεταμφιέζεται σε “φτωχό Τομ” (Poor Tom), που είναι ένας χαρακτήρας ανάμεσα σε τρελό και ζητιάνο, για να ξεφύγει από τον πατέρα του που τον κυνηγάει γιατί τον πρόδωσε ο αδερφός του. Εσωτερικά μέσα του έχει δύο – τρεις εκδοχές του Τομ. Στο τέλος επανέρχεται ως Έντγκαρ. Το πρόβλημα είναι ότι στο έργο βλέπεις πολύ περισσότερο τον Τομ παρά τον Έντγκαρ, οπότε δεν έχεις στοιχεία για τον Έντγκαρ. Είναι τεράστιο πρόβλημα. Όλοι οι αναλυτές λένε πως ο Έντγκαρ είναι ο χαρακτήρας που εξελίσσεται κατά τη διάρκεια του έργου πιο πολύ απ΄ όλους και γι΄ αυτό επιβιώνει όταν στο τέλος όλοι χάνονται. Το ότι εξελίσσεται σημαίνει πως αυτό που είναι στο τέλος είναι άλλο από αυτό που ήταν στην αρχή. Στην αρχή λειτουργεί τόσο πειθήνια στις επιταγές του αδερφού του, που δεν μπορείς να βρεις την αφετηρία του. Είναι πολύ περίεργο. Είναι αδικαιολόγητο πως τον πείθει.

Μπορεί να είναι πολύ έξυπνος.

Ναι, αλλά μετά υπάρχει ο φόβος να είσαι εξυπνότερος από τον ρόλο, που δεν είναι ωραίο. Δεν πρέπει.

Τώρα έχεις βρει απαντήσεις;

Έχω βρει κάποια πράγματα, αλλά είμαι ηθοποιός που πάντα ελπίζω στην τελευταία στιγμή. Πάντα ελπίζω στους θεατές, γιατί μου δίνουν ενέργεια και κάτι γίνεται. Έχουν υπάρξει δύο – τρεις φορές που έχω βρει κάτι στην γενική.

Τι κάνει τον Σαίξπηρ τόσο ξεχωριστό και μας αφορά ακόμα;

Ο Σαίξπηρ δεν ασχολήθηκε στην ουσία με την εποχή του. Μιλάει για άχρονα πράγματα, για πανανθρώπινα θέματα, όπως η αρχαία τραγωδία. Ήταν μεγαλοφυής. Γι΄ αυτό και τον αμφισβητούν τόσο και λένε πως δεν ήταν ένα πρόσωπο, αλλά πολλά. Δεν μπορεί να χωρέσει στο μυαλό ότι ένας άνθρωπος τα έγραψε όλα αυτά. Τα πράγματα για τα οποία μιλάει δεν έχουν ηλικία. Νομίζω ότι είχε την ευφυΐα να αρπάζει πληροφορίες από παντού. Θα βρισκόταν κάπου με ένα γιατρό και την άλλη μέρα θα είχε καταλάβει κάτι από την ιατρική και θα το χρησιμοποιούσε. Ασχολούνταν με πάρα πολλά πράγματα και είχε πολλές γνώσεις. Πιάνει πράγματα που αφορούν τους πάντες και για πάντα.

Ο Ληρ έχει εξουσία που τελικά τον εξαθλιώνει και τον εξοντώνει. Είναι νομοτέλεια να το κάνει αυτό η εξουσία;

Ο Ληρ έχει εξουσία και αποφασίζει να τη δώσει, αλλά αποφασίζει να τη δώσει επιθυμώντας να κρατήσει ένα κομμάτι της. Λέει χαρακτηριστικά: «Οι ευθύνες του κράτους είναι δικές σας. Εγώ θα κρατήσω τον τίτλο μου και τις τιμές που του αναλογούν». Στην ουσία ξεφορτώνεται τον φόρτο εργασίας και κρατάει το αξίωμα και τις χάρες. Αυτό που κάνει είναι ύποπτο. Αυτό που τον κάνει να καταρρεύσει είναι το ότι αυτοί στους οποίους αποφασίζει να δώσει την εξουσία τον αποκλείουν. Αυτό δεν μπορεί να αντέξει.

Ο Ληρ υποβάλει τις κόρες του στην δοκιμασία της αγάπης (love test). Πως σου φαίνεται;

Βάρβαρο. Για μένα ίσως είναι η πιο σκληρή σκηνή του έργου αυτή. Σχεδόν χυδαίο. Είναι λάθος, είναι ο ιδανικός τρόπος για να δημιουργήσεις σε ένα παιδί τραύματα. Τις βάζει στην διαδικασία να αποδείξουν ποια τον αγαπάει πιο πολύ και το κάνει απροκάλυπτα και γι αυτό το πληρώνει.

Ο Μάριος Πλωρίτης λέει: «Η μοίρα των αλαζόνων και των τυράννων είναι να ανακαλύπτουν ότι δεν είναι τίποτα». Πως το βρίσκεις;

Το βρίσκω αισιόδοξο. Έχω πολλές φορές αναρωτηθεί – όπως εγώ όταν ξαπλώνω στο κρεβάτι μου, πολύ συχνά κάνω έναν απολογισμό της μέρας μου, των πράξεων μου ή των σχέσεων μου, του τι πήρα και τι έδωσα – για κάποιους ανθρώπους με εξουσία αν το κάνουν αυτό, αν έχουν τέτοιες στιγμές, όπως ο Ριχάρδος ας πούμε που κάνει τόσα εγκλήματα και κάποια στιγμή βλέπει έναν εφιάλτη. Κι αν το κάνουν το υπολογίζουν; Το κλείνουν κάπου και δεν το ανοίγουν ποτέ; Φαντάζομαι ότι κοντά στον θάνατο – αν έχουν την τύχη να μην έχουν έναν πολύ απροσδόκητο και απότομο θάνατο – θα το καταλάβουν, φαντάζομαι ότι ο Μάριος Πλωρίτης έχει δίκιο. Αυτό βέβαια, βοηθάει μόνο την δική τους ψυχή, δεν βοηθάει κανέναν άλλο.

Διαλέγεις τους ρόλους σου ή σου τυχαίνουν;

Δεν δουλεύω πάρα πολλά χρόνια για να μπορώ να διαλέγω με την έννοια να δημιουργώ εγώ τις συνθήκες, ότι δηλαδή θέλω να κάνω αυτό και θα διεκδικήσω να κάνω αυτό. Είναι κάτι που υπάρχει όμως στο μυαλό μου. Όχι σαν φιλοδοξία, αλλά για πρακτικούς λόγους. Αν είναι να συνεχίσω να κάνω αυτήν την δουλειά, για να έχω δίψα να την κάνω πρέπει κι εγώ να φροντίζω να φτιάχνω τις συνθήκες, αντί να κατηγορώ τις συνθήκες όταν δεν πετυχαίνουν. Σίγουρα όμως, επιλέγω από αυτά που μου προτείνουν.

Πως δουλεύεις τους ρόλους σου; Σύμφωνα με την σκηνοθετική κατεύθυνση ή με προσωπικό ψάξιμο;

Το ένα δεν αναιρεί το άλλο. Θα έλεγα ότι είμαι από τους ηθοποιούς που πάνε αρκετά με το όραμα του σκηνοθέτη. ίσως γιατί η σκηνοθεσία είναι κάτι που με ενδιαφέρει από πολύ μικρό, παρόλο που είναι κάτι που το έχω κάνει ελάχιστα. Η σκηνοθεσία με ενδιαφέρει πολύ και τη σέβομαι πολύ με την έννοια ότι πρόκειται για έναν άνθρωπο που υπογράφει το συνολικό αποτέλεσμα. Είναι κάτι που τρομάζει εμένα, το να πάρω όλη την ευθύνη στα χέρια μου. Σαν ηθοποιός το σκέφτομαι αυτό. Ειδικά αν δουλεύω με κάποιον που εκτιμώ, είμαι πολύ υπάκουος γενικά. Προσπαθώ τέλος πάντων πολύ να δώσω αυτό που θέλει αυτός. Μερικές φορές, αν εμπιστεύομαι κάποιον πάρα πολύ κάνω πίσω και δεν προτείνω πολύ και δεν επιμένω μήπως χάσουμε κάτι που εγώ δεν είχα σκεφτεί και θέλει αυτός να φτάσει. Φυσικά, υπάρχει και η άλλη όψη του νομίσματος, αν δεν προτείνεις μπορεί να χάσει εκείνος κάτι που δεν είχε σκεφτεί. Θέλει μια ισορροπία. Το ψάξιμο είναι πάντα προσωπικό. Χωρίς αυτό δεν πρόκειται να βρεις καμία αλήθεια. Ότι και να παίζεις, όσο συμβολικό ή αρχέτυπο κι αν είναι, πρέπει να βρεις μια αλήθεια. Αλλιώς εκτελείς κάτι χωρίς ψυχή.

Από την θεατρική διαδικασία τι προτιμάς; Την πρόβα, την παράσταση ή την αξιολόγηση μιας δουλειάς;

Είναι όλα τμήματα του ίδιου πράγματος. Αν έπρεπε να διαλέξω, προτιμώ την παράσταση. Είναι η ουσία. Το νόημα βρίσκεται στην παράσταση. Πρέπει να απευθύνεσαι στους θεατές. Για μένα οι μεγαλοφυΐες στην τέχνη – κυρίως σκηνοθέτες – είναι αυτοί που κατάφεραν να απευθυνθούν σε πολλούς και διαφορετικούς θεατές. Στον κινηματογράφο είναι πολύ χαρακτηριστικό. Οι πολύ μεγάλοι είναι αυτοί που κατάφεραν να το δει και ο μορφωμένος και ο αμόρφωτος και ο κουλτουριάρης και όλοι.

Η σκηνοθεσία τι προσέθεσε στην εμπειρία σου;

Μια κατανόηση της τυφλότητας που μπορεί να σε πλήξει όταν βρίσκεσαι πάνω στην σκηνή, της αυτοϊκανοποίησης στην οποία μπορεί να επιδίδεσαι πάνω στην σκηνή. Πολλές φορές σαν ηθοποιός μπορεί να νομίζεις ότι κάτι συμβαίνει και να μην συμβαίνει. Βέβαια όταν είσαι απόλυτα συντονισμένος, πάντα καταλαβαίνεις τι συμβαίνει. Όταν βλέπεις τον ηθοποιό από την θέση του σκηνοθέτη -ειδικά όταν είσαι ηθοποιός και κρατάς την αγάπη για τον ηθοποιό – νομίζω, ότι τότε αγαπάς ακόμα πιο πολύ αυτό που κάνεις, το βλέπεις πιο τρυφερά.

Θα το ξανακάνεις;

Αν δεν φοβηθώ πάρα πολύ, θα το ξανακάνω.

Ο κινηματογράφος είναι η τρέλα μου. Με κινητοποιεί απίστευτα, θέλω να τον εξερευνήσω κι άλλο.

Και ο κινηματογράφος είναι ένα μεγάλο κεφάλαιο ανάμεσα σε αυτά που έχεις κάνει.

Ο κινηματογράφος είναι η τρέλα μου. Με κινητοποιεί απίστευτα, θέλω να τον εξερευνήσω κι άλλο. Είναι αυτό με το οποίο ασχολήθηκα περισσότερο όταν ήμουν στο εξωτερικό, με τον κινηματογράφο και με το να εξελιχθώ εγώ μέσα σ΄ αυτό το μέσο, γιατί είναι κάτι το τελείως διαφορετικό. Είναι τρομερά ενδιαφέρον, με ιντριγκάρει απίστευτα. Στον κινηματογράφο το πρόσωπό σου είναι ένας χάρτης, σε ένα κοντινό πλάνο πρέπει να έχεις σε απόλυτο έλεγχο όλων των μυών του προσώπου σου και να καταλαβαίνεις τι γίνεται όταν θέτεις σε κίνηση κάποιον. Αυτό είναι πολύ διαφορετικό από το θέατρο. Το θέατρο είναι δόνηση. Η πεμπτουσία του είναι η δόνηση και αν την πετύχεις, τα πέτυχες όλα. Το σινεμά είναι τελείως διαφορετικό και είναι κάτι που με ενδιαφέρει και πίσω από την κάμερα. Έξω είχα την τύχη να συμμετέχω σε μία ομάδα με νέους κινηματογραφιστές απ΄ όλο τον κόσμο που κάναμε συνέχεια κινηματογραφικά project. Ήταν από τις πλουσιότερες εμπειρίες που έχω πάρει, ήταν πολύ χρήσιμο. Είναι κάτι που δεν θέλω να χάσω. Θεωρώ πως ο σκηνοθέτης στον κινηματογράφο είναι ο μάγος της εποχής μας.

Έχεις δουλέψει και σε παραγωγές του εξωτερικού. Πως ήταν αυτή η εμπειρία;

Ήταν μεγάλη εμπειρία. Βρέθηκα σε τεράστια σετ. Άλλη κλίμακα, τελείως διαφορετικά από αυτά που είχα κάνει. Εκεί βλέπεις πόσο καλύτερα μπορεί να κάνει κάποιος τη δουλειά του όταν δουλεύει στις κατάλληλες συνθήκες ή μάλλον ποιες είναι οι συνθήκες που θα έπρεπε να δουλεύουμε. Πέρα από αυτό, ήταν υπέροχο που γνώρισα ηθοποιούς απ΄ όλο τον κόσμο. Ήταν πολύ ωραίο που γνώρισα κάποιους μεγάλους ηθοποιούς και μιλήσαμε, αλλά και συνομήλικους με τους οποίους συναναστράφηκα, Σκανδιναβούς, Άγγλους, Γάλλους. Αυτό είναι πάντα πολύ ωραίο και για μένα είναι ζητούμενο και στο θέατρο. Πάντα ήθελα να είμαι σε θιάσους που να μπορούν να πάνε έξω μια παράσταση, να πάμε σε ένα φεστιβάλ, να μιλήσουμε με άλλους ηθοποιούς, να δούμε πως κάνουν αυτοί θέατρο. Η αντίληψη του καθενός έχει μεγάλο ενδιαφέρον, ειδικά αν προέρχεται από άλλο πολιτισμό. Η ίδια έκφραση σημαίνει κάτι άλλο, η ίδια φωνή σημαίνει κάτι άλλο. Αυτό είναι μοναδικό. Ήταν πολύ ωραία. Μακάρι να μου δοθεί πάλι η ευκαιρία να το ξανακάνω. Μακάρι να δίνεται όλο και σε πιο πολλούς από την χώρα μας η ευκαιρία αυτή.

Από όλες τις δουλειές που έχεις κάνει μέχρι τώρα ποια ξεχωρίζεις;

Θεατρικά θα έλεγα το Ξύπνημα της Άνοιξης. Ο Νίκος Μαστοράκης που το σκηνοθέτησε είναι για μένα κορυφαίος σκηνοθέτης, παγκόσμιου βεληνεκούς. Έμαθα πάρα πολλά από αυτόν και από αυτή τη δουλειά. Μου εμπιστεύτηκε, ενώ ήμουν πολύ μικρός, έναν ρόλο ασήκωτο – που βέβαια πρέπει να παίζεται από κάποιον μικρό – και μαζί με όλη την διαδικασία με πλούτισε.

Είναι ψυχαναλυτική η δουλειά του ηθοποιού.

Είναι. Πρέπει να είναι, γιατί αλλιώς χάνεις ένα κομμάτι της. Είναι μία δουλειά που μπορείς να την χρησιμοποιήσεις για να γίνεις καλύτερος στη ζωή σου. Για παράδειγμα στην υποκριτική το μυστικό είναι να ακούς τον άλλον κάθε φορά. Ποιο μεγαλύτερο μάθημα μπορείς να πάρεις για τη ζωή σου από αυτό;

Φαίνεται η προσωπικότητα του ηθοποιού όταν βρίσκεται πάνω στην σκηνή;

Συνήθως ναι. Δεν ξέρω, ίσως κάποιοι υπερβολικά ταλαντούχοι άνθρωποι να έχουν καταφέρει να το κρύψουν, αλλά και πάλι κάποια στιγμή θα φαίνεται.

Τι κάνει κάποιον καλό ηθοποιό;

Υπάρχουν διαφορετικές παράμετροι. Υπάρχει η σκηνική ευφυΐα, ο έλεγχος του εγωκεντρισμού και το να μπορεί να ανοίξει για να πάρει πράγματα μέσα του. Η δουλειά, η αφοσίωση, όπως και σε πολλά άλλα επαγγέλματα. Η παρατήρηση της ζωής και του εαυτού μέσα σ΄ αυτή, για να μπορεί μετά να το αναπαράγει. Ακόμα και όταν παίζεις είναι σημαντικό αυτό Σε αντίθεση με την πλήρη ταύτιση που κάποιοι προτείνουν, εγώ πιστεύω ότι αν μπορείς να παίζεις και παράλληλα πάντα να βλέπεις αυτό που κάνεις – όχι να το κρίνεις – είναι καλός γνώμονας για να μην αυτοϊκανοποιείσαι πάνω στην σκηνή.

Αγαπημένος σκηνοθέτης κινηματογραφικά ή θεατρικά; Αγαπημένοι ηθοποιοί;

Θεατρικά είναι πολύ δύσκολο να πω γιατί είμαι πολύ μέσα στη δουλειά. Ο Νίκος Μαστοράκης που ανέφερα τόσο με τις παραστάσεις του, όσο και από την προσωπική μου εμπειρία μαζί του πήγα μπροστά. Με πήγε μπροστά από αντιθέσεις, όχι από ομοιότητες σε σχέση με τον τρόπο που νόμιζα ότι είναι η δουλειά. Για το σινεμά μπορώ να μιλήσω πολύ πιο εύκολα. Είναι και το πάθος μου. Και πάλι δεν είμαι καθόλου απόλυτος. Μου αρέσουν πολλά και διαφορετικά πράγματα και θεωρώ πως όλα πρέπει να υπάρχουν. Είμαι ένας άνθρωπος που θα δει για παράδειγμα ανατολίτικες ταινίες ή γιαπωνέζικο κινηματογράφο, αλλά στην καθημερινότητά μου, με βοηθάει ας πούμε να δω μια μια αμερικάνικη περιπέτεια. Αλοίμονο αν βλέπαμε μόνο κουλτουριάρικα, ιδιοσυγκρασιακά δράματα. Ο Στάνλεϊ Κιούμπρικ ήταν, για μένα, ένας από τους μεγαλύτερους σκηνοθέτες που έχουν υπάρξει. Κατάφερνε να χωρέσει το τεράστιο ταλέντο του και το τεράστιο μυαλό του σε ένα πακέτο δελεαστικό για όλους τους θεατές. Αυτή τη στιγμή, από Αμερική ο Πολ Τόμας Άντερσον είναι σαφέστατα από τους αγαπημένους μου σκηνοθέτες. Από Ευρωπαίους…ο Χάνεκε. Μου αρέσει και ο Φίντσερ πολύ. Είναι τεχνίτης. Ηθοποιοί Ράιαν Γκόσλινγκ, Φασμπέντερ, Έντουαρντ Νόρτον.

Διαβάζεις; Ποιο ήταν το τελευταίο βιβλίο που διάβασες;

Αυτή την περίοδο διαβάζω θέατρο πολύ γιατί θέλουμε με κάποιους φίλους να κάνουμε κάτι δικό μας και κατάλαβα πως αυτό δεν θα γίνει αν δεν θυμηθούμε έργα, αν δεν ανακαλύψουμε έργα. Μου αρέσει να διαβάζω μυθιστορήματα, φιλοσοφία. Παρόλα αυτά, όταν είμαι μέσα σε κάτι πολύ, δυσκολεύομαι να διαβάσω κάτι που δεν έχει σχέση. Το να δω μια ταινία είναι πιο εύκολο, είναι μια διαδικασία πιο παθητική. Ενώ με το βιβλίο είναι ενεργητική η διαδικασία, η δική σου φαντασία πλάθει αυτά που διαβάζει. Διαβάζω πολύ όμως, όταν είμαι σε διακοπές.

Αν πω “αγαπημένο τραγούδι”, ποιο σου έρχεται στο μυαλό;

Nina Simone, Black is the color of my true love’ s hair.

Τι απολαμβάνεις να κάνεις μέσα στη μέρα;

Διαδρομές με τη μηχανή – όχι με κίνηση! Μες τη μέρα μου μ΄ αρέσει να οδηγώ, μ΄ αρέσει να καπνίζω, δυστυχώς. Να βλέπω ταινίες. Να βλέπω φίλους.

Η παράσταση Βασιλιάς Ληρ σε σκηνοθεσία Τομάζ Παντούρ θα παρουσιάζεται στην Πειραιώς 260 (Χώρος Δ΄) από τις 16/04 μέχρι τις 03/05.

Ευχαριστούμε το Υποβρύχιο, όπου πραγματοποιήθηκε η συνέντευξη.

Φωτογραφίες: Pantelis Balis Photography.