Φαντάσου το εξής: είναι Παρασκευή βράδυ και @ σύντροφός σου ρωτάει πού θα ήθελες να πάτε για φαγητό. Ήθελες να δοκιμάσεις ένα νέο ιταλικό εστιατόριο, αλλά αντί να το πεις, απαντάς: «Διάλεξε εσύ», ελπίζοντας ότι θα σου το προτείνει. Αντ’ αυτού, βρίσκεσαι στο αγαπημένο του μέρος, που δεν σου αρέσει και πολύ, με αποτέλεσμα να περνάς ένα μέτριο βράδυ.

Σου θυμίζει κάτι αυτή η εικόνα; Μήπως χρησιμοποιείς συχνά αυτό το παθητικό στυλ επικοινωνίας και καταλήγεις να μην παίρνεις αυτό που χρειάζεσαι;

Η παθητική επικοινωνία είναι ένα από τα 4 βασικά στυλ επικοινωνίας -μαζί με την επιθετική, την παθητικο-επιθετική και τη διεκδικητική επικοινωνία. Σύμφωνα με μια μελέτη του 2021, είναι το λιγότερο διεκδικητικό από αυτά τα στυλ και συχνά αποτελεί απόρροια μιας επιθυμίας να αποφύγεις την αντιπαράθεση, δίνοντας προτεραιότητα στα συναισθήματα των άλλων έναντι των δικών σου. Παρ’ όλο που φαίνεται σαν ένας τρόπος να διατηρηθεί η «ειρήνη», αυτή η προσέγγιση υπονομεύει στην πραγματικότητα την ουσιαστική επικοινωνία και συμβάλλει σε μια ένταση που μπορεί τώρα να μένει κρυμμένη, αλλά είναι σίγουρο ότι θα εμφανιστεί αργότερα και, πιθανώς, σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό.

Με απλά λόγια, παθητική είναι η επικοινωνία όπου αποφεύγεις να εκφράσεις τις απόψεις, τις ανάγκες ή τις αξίες σου με στόχο την αποφυγή μιας πιθανής αντιπαράθεσης.

Η Tara Alexander, διευθύνουσα σύμβουλος της Conquer Conflict, αντιπαραβάλλει αυτή τη μορφή επικοινωνίας με τη διεκδικητική, η οποία εξισορροπεί την ειλικρίνεια, την αμεσότητα και τον σεβασμό προς τους άλλους, ενώ η επιθετική επικοινωνία απορρίπτει ή εκτοξεύει τα συναισθήματα των άλλων. Η παθητικο-επιθετική επικοινωνία, από την άλλη, αναμειγνύει τα δύο στυλ: Τα συναισθήματα εκφράζονται έμμεσα, συχνά μέσω σαρκασμού ή αποφυγής.

Εσύ επικοινωνείς παθητικά; 6 σημάδια που το αποδεικνύουν

• Δεν εκφράζεσαι όταν νιώθεις εκνευρισμό: Οι γύρω σου κάνουν κάτι που σε ενοχλεί, αλλά το αφήνεις να περάσει χωρίς να εκφράσεις την απογοήτευσή σου. Αργότερα, η δυσαρέσκειά σου μεγαλώνει, αλλά δεν γίνεται κατανοητή σε κανέναν. Φαίνεται σαν να μην συμβαίνει τίποτα.
• Συμφωνείς με σχέδια που δεν σου αρέσουν: Αντί να πεις ότι θα προτιμούσες να κάνεις κάτι άλλο, συμφωνείς σε αυτό που κάποιος άλλος πρότεινε μόνο και μόνο για να μην τον απογοητεύσεις.
• Αποφεύγεις να πάρεις θέση: Κατά τη διάρκεια συζητήσεων, μπορεί να συμφωνείς σιωπηλά, ακόμα και όταν διαφωνείς έντονα, επειδή νιώθεις ότι είναι πιο ασφαλές να κρατήσεις τις απόψεις σου για τον εαυτό σου.
• Η γλώσσα του σώματός σου συρρικνώνεται: Αποσύρεσαι σωματικά στις συζητήσεις, διπλώνεις τα χέρια σου, κοιτάς προς τα κάτω και προσπαθείς να καταλαμβάνεις όσο το δυνατόν λιγότερο χώρο.
• Λες μισές αλήθειες: Μπορεί να πεις: «Βέβαια, ευχαρίστως να το κάνω», όταν πρόκειται για κάτι που πραγματικά δεν σε ευχαριστεί.
• Παραπονιέσαι, αλλά δε ζητάς βοήθεια: Αρκείσαι απλώς στο να ξεφυσάς από απογοήτευση, ελπίζοντας ότι κάποιος θα το προσέξει ότι χρειάζεσαι βοήθεια και θα προσφερθεί να σε βοηθήσει, αλλά ποτέ δεν το ζητάς ευθέως.

Τι προκαλεί το παθητικό στυλ επικοινωνίας;

Οι άνθρωποι που επικοινωνούν παθητικά τείνουν να δίνουν μεγαλύτερη αξία στη διατήρηση της ειρήνης, παρά στην έκφραση των αναγκών τους. Σύμφωνα με τη θεραπεύτρια Dea Dean, αυτή η συμπεριφορά μπορεί να προέρχεται από ένα ιστορικό αποφυγής συγκρούσεων ή συναισθηματικού πόνου, που επιτυγχάνεται με το να ικανοποιείς τους ανθρώπους. Με την πάροδο του χρόνου, αυτή η συνήθεια ενισχύεται, καθώς η παθητικότητα συχνά μειώνει προσωρινά τη δυσφορία, αλλά τελικά αφήνει τις ανάγκες ανεκπλήρωτες.

Ενώ η παθητική επικοινωνία μπορεί να κάνει τους άλλους να αισθάνονται ότι λαμβάνονται υπόψη και να αποφεύγεται η άμεση σύγκρουση, συχνά γυρίζει μπούμερανγκ. Η ψυχοθεραπεύτρια Sara Kuburic υπογραμμίζει το μειονέκτημα: Οι παθητικά επικοινωνούντες αποτυγχάνουν να εκφραστούν πλήρως, με αποτέλεσμα να αισθάνονται αθέατοι ή αγανακτισμένοι. «Κανείς δεν μπορεί να δει ή να ακούσει πράγματα που δεν είπες», εξηγεί η Kuburic. Όταν οι ανάγκες μένουν ανείπωτες, προκύπτουν παρεξηγήσεις, που οδηγούν σε αισθήματα απομόνωσης ή θυματοποίησης στις σχέσεις.

Από την άλλη πλευρά, οι παθητικά επικοινωνούντες είναι συχνά διαλλακτικοί και ευγενικοί, γεγονός που τους κάνει να ξεχωρίζουν για την ενσυναίσθησή τους.

Το κλειδί; Μα φυσικά η ισορροπία. Όπως επισημαίνει η Dean, «είναι μια όμορφη ιδιότητα να νοιάζεσαι για τους άλλους, αλλά πρέπει να νοιάζεσαι και για τον εαυτό σου».

Πώς απαντάς σε κάποιον που επικοινωνεί παθητικά

Αν ξέρεις κάποιον που τείνει να επικοινωνεί με αυτό τον τρόπο, είναι σημαντικό να καλλιεργήσεις ένα υποστηρικτικό περιβάλλον, που θα τον κάνει να νιώσει ότι η ανοιχτή επικοινωνία είναι εφικτή και σημαντική. «Δώσ’ τους να καταλάβουν ότι νοιάζεσαι πραγματικά για το τι σκέφτονται και τι αισθάνονται», προτείνει η δρ. Alexander. Ενθάρρυνέ τους να μοιράζονται τις σκέψεις τους χωρίς να φοβούνται ότι θα τους κρίνεις.

Ξεπερνώντας την παθητική επικοινωνία

Αν η παθητικότητα σε κάνει να αισθάνεσαι αόρατ@ ή δυσαρεστημέν@, ίσως ήρθε η ώρα να εξασκηθείς στη διεκδικητικότητα. «Η διεκδίκηση είναι μια δεξιότητα στην οποία μπορείς να εξασκηθείς», συμβουλεύει η δρ. Alexander.

Ξεκίνα με το να είσαι ειλικρινής σχετικά με το πώς αισθάνεσαι σε καταστάσεις όπου συνήθως συγκρατείς αυτά που θα ήθελες να πεις. Η συνεργασία με έναν θεραπευτή μπορεί να σε βοηθήσει να αντικαταστήσεις τις παθητικές συμπεριφορές με μια πιο διεκδικητική επικοινωνία. Όπως προτείνει η Dean, η ισορροπία είναι το κλειδί: «Μπορείς να λαμβάνεις υπόψη σου τις ανάγκες των άλλων, χωρίς παράλληλα να παραμελείς τις δικές σου». Αυτός, άλλωστε, είναι και ο τρόπος να αποκτήσεις μια καλύτερη και πιο ουσιαστική σχέση τόσο με τον εαυτό σου, όσο και με τους γύρω σου.