H Ελπίδα μας εξηγεί τι είναι η paleo διατροφή, τι περιλαμβάνει και τι όχι, πόσο πρακτική και εφαρμόσιμη είναι στην καθημερινότητα. Δεν είναι ούτε γιατρός ούτε διατροφολόγος. Όλα αυτά που θα διαβάσεις παρακάνω είναι αποτέλεσμα προσωπικής έρευνας και εμπειριών, και σε καμία περίπτωση δεν μπορούν να υποκαταστήσουν την εμπειρία και τη γνώμη ενός γιατρού.
‘Είναι δε μία θεωρία που τίθεται καθημερινά σε αμφισβήτηση από μένα, παρόλο που έχω δει πολύ θετικά αποτελέσματα από την εφαρμογή της, γιατί τίποτα δε μπορεί να είναι δόγμα. Και, φυσικά, υπάρχουν κι άλλες, παρόμοιες ή διαφορετικές εντελώς θεωρίες, που στην ουσία προσπαθούν να προσεγγίσουν το ίδιο αποτέλεσμα (την υγεία), αλλά από διαφορετικές σκοπιές. Όλες δεκτές και εξεταστέες είναι, με την ίδια περιέργεια και ενδιαφέρον. Το θέμα είναι ποιά από όλες αυτές θα σου κάνει το κλικ, και ποιά θα σου ταιριάξει. Κι εμένα αυτή μου ταίριαξε!”
Ας ξεκινήσω από το όνομά της: βγαίνει από το paleolithic, παλαιολιθική, και λέγεται έτσι, διότι είναι η διατροφή που ακολουθούσαν οι άνθρωποι στην παλαιολιθική εποχή. Η παλαιολιθική εποχή τελείωσε, για να μαθαίνεις (καλά, μη νομίζεις, ούτε κι εγώ το θυμόμουν, το γκουγκλάρισα), πριν από περίπου 11.700 χρόνια. Τότε ήταν περίπου η εποχή που συνέβη η πρώτη αγροτική επανάσταση, και που ο άνθρωπος άρχισε να καλλιεργεί φυτά και να εκτρέφει ζώα. Πριν από αυτό το σημείο, ο παλαιολιθικός άνθρωπος ήταν κυνηγός (ζώων) και συλλέκτης (όχι γραμματοσήμων, αλλά καρπών, φρούτων και γενικώς πρασινάδων). Φτάνει με την ιστορία.
Η όλη λογική στηρίζεται στην ιδέα ότι, ενώ τα μυαλά μας προόδευσαν και εξελίχθηκαν, δε συνέβη το ίδιο και με το μέσα μας, για την ακρίβεια με το πεπτικό μας σύστημα. Και αυτό, όοοοχι, δεν είναι κάτι που, έτσι, το πετάξανε κάποιοι στον αέρα χωρίς στοιχεία και επιστημονικές μελέτες. Συγκεκριμένα, η ιδέα αυτή κυκλοφορούσε στους ακαδημαϊκούς κύκλους από τη δεκαετία του 1970, λέει. Όμως, αυθεντία σε αυτόν τον τομέα πλέον θεωρείται ο γιατρός Loren Cordain, που το 2002 έγραψε το βιβλίο The Paleo Diet, με το οποίο έγινε τότε ένας κάποιος χαμούλης, και έτσι κάπως ξεκίνησε να εξαπλώνεται η διατροφή αυτή (κυρίως στην Αμερική).
Είμαστε, δηλαδή, σύγχρονα μυαλά, σε πρωτόγονα σώματα. Και αυτό είναι το δράμα μας (λέμε τώρα).
Τί δεν τρώμε στην paleo;
Λαμβάνοντας υπόψη τα παραπάνω, στη διατροφή αυτή αποκλείονται αυτά τα προϊόντα που άρχισαν να καταναλώνονται από τον άνθρωπο από την αγροτική επανάσταση και μετά: δημητριακά, όσπρια, γαλακτοκομικά. Και όλα τα παράγωγά τους, φυσικά. Αιτία είναι κυρίως τα αντιθρεπτικά (antinutrients) συστατικά που περιέχονται στα φυτά (ανάμεσά τους και η γλουτένη, όπως θα περίμενες), τα οποία εμποδίζουν την απορρόφηση των θρεπτικών συστατικών από το έντερό μας, δημιουργούν φλεγμονές, και μπορούν να το καταστήσουν διατρητό και ευάλωτο (hallo, σύνδρομο ευερέθιστου εντέρου!), και η λακτόζη και η καζεΐνη στα γαλακτοκομικά προϊόντα.
Επίσης, κατά τη γνώμη μου, ίσως ακόμα πιο σημαντικός και δικαιολογημένος είναι ο αποκλεισμός από τη διατροφή των επεξεργασμένων τροφίμων και της ζάχαρης (ού, σιξ-σιξ-σιξ). Δύο πράγματα που είναι η μάστιγα της σύγχρονης διατροφής, και που είμαι σίγουρη ότι έχεις ξανακούσει πολλάκις, δεν χρειάζεται να επεκταθώ. Για να μη μιλήσω για την βιομηχανοποιημένη γεωργία, με τα λιπάσματα και τα ζιζανιοκτόνα (ναι, μας ψεκάζουν-καλά, όχι εμάς, αλλά αυτά που τρώμε, άρα, εχμ, ναι, εμάς) και κουρδιστώ από μόνη μου.
Σε γενικές γραμμές, να θυμάσαι, αν είναι σε κουτί, μην το φας.
Και τότε, τί τρώμε (για);
Τρώμε πραγματικό φαγητό, για να θρεφόμαστε, και όχι για να γεμίσουμε το στομάχι μας με πληρωτικά υλικά και απλώς να χορτάσουμε (βλέπε ρύζι, ψωμί κλπ): τρώμε κρέας, ψάρι, λαχανικά, αυγά, ξηρούς καρπούς, ελαιόλαδο.
Το κάθε γεύμα πρέπει είναι μία πλήρης βεντάλια θρεπτικών συστατικών: πρωτεϊνες, λίπη και υδατάνθρακες. Η εύλογη ερώτηση εδώ είναι, καλά, αφού έχουμε αποκλείσει όλα τα δημητριακά, από πού παίρνουμε υδατάνθρακες; Παίρνουμε τους απλούς, ωραιότατους υδατάνθρακές μας από τα αγαπημένα λαχανικά. Από αυτά παίρνουμε και τις φυτικές μας ίνες, που μας είναι απαραίτητες.
Προσπαθούμε δε να βάλουμε στη διατροφή μας ποιότητα. Είναι δύσκολες εποχές, το ξέρω, αλλά εγώ το σκέφτομαι ως εξής: αντί να φάω τα λεφτά μου στους γιατρούς (νά ‘ναι καλά οι άνθρωποι, και αχρείαστοι να είναι, γενικώς), καλύτερα να τα φάω στις βιολογικές λαϊκές αγορές. Άλλωστε, δεν είναι ότι αυξήθηκε το μπάτζετ για τα ψώνια δραματικά: υπάρχουν ένα σωρό τρόφιμα που πλέον δεν μπαίνουν καθόλου στο καλάθι του σούπερ μάρκετ. Όταν ξεκίνησα την paleo και άρχισα να καθαρίζω τα ντουλάπια μου, ανακάλυψα ότι είχα έξι (!) διαφορετικά είδη ζάχαρης στο σπίτι (μαύρη, καστανή, ξανθή, υγρή, και δε συμμαζεύεται), τρία-τέσσερα διαφορετικά είδη φρυγανιάς, δύο σακουλάκια κρουτόν, τουλάχιστον δέκα διαφορετικά αλεύρια για τα γλυκά που μανιωδώς έφτιαχνα, άλλα τόσα σακουλάκια διαφορετικά ρύζια και όσπρια, μακαρόνια όλων των ειδών, καταλαβαίνεις πού το πάω. Και, να φανταστείς, στο σπίτι ποτέ δεν ψωνίζαμε μπισκότα, σοκολάτες, και λοιπά εδέσματα του περιπτέρου. Αν κάποιος έχει συνηθίσει να ψωνίζει και τέτοια στο σούπερ μάρκετ, τότε μάλλον θα κάνει οικονομία παρά θα ξοδέψει περισσότερα για τη διατροφή του. Το ψυγείο πρέπει να είναι γεμάτο όχι με μπουκάλια, αλλά με σακούλες από το μανάβη.
Επίσης, με την ίδια λογική, εκτός από τα λαχανικά βιολογικής καλλιέργειας, καλό θα είναι και το κρέας που τρως να είναι προσεγμένο, δηλαδή ελευθέρας βοσκής, το ίδιο και τα αυγά. Και τα ψάρια πελαγίσια.
Αυτά είναι όλα;
Όχι, δεν είναι όλα τα στοιχεία αυτά (προφανώς). Υπάρχουν και οι λεπτομέρειες, για παράδειγμα ότι, ενώ επιτρέπονται οι ξηροί καρποί, τα φιστίκια (αραχίδες) είναι εκτός, διότι ανήκουν στην κατηγορία των οσπρίων (όπως και τα στραγάλια). Επίσης, εκτός είναι και τα λεγόμενα ψευδοδημητριακά, όπως ο αμάρανθος και η κινόα. Και μερικά παρόμοια, τα οποία, αν θελήσεις να ακολουθήσεις τη διατροφή, θα πρέπει να τα ψάξεις λίγο παραπάνω, δεν θα σ’ τα λέω όλα εγώ (απευθύνσου στον κοινό μας φίλο, το ίντερνετ)!
Επίσης, η διατροφή paleo δεν είναι μόνο διατροφή. Το φαγητό είναι ένας από τους τρεις πυλώνες που τη στηρίζουν. Οι άλλοι δύο είναι ο σωστός ύπνος (στο κρεβάτι από νωρίς, και τουλάχιστον για 6-8 ώρες την ημέρα), και η φυσική δραστηριότητα (αν και η paleo είναι πολύ διαδεδομένη στους κύκλους του cross fit, μην τρομάζεις, φυσική δραστηριότητα είναι και το περπάτημα ή το ανέβασμα της σκάλας, για παράδειγμα).
Γιατί να την ακουλουθήσει κάποιος αυτή τη διατροφή και για πόσο; Τί αποτελέσματα θα δει;
Καταρχάς (και κατά βάση), μόνο και μόνο το γεγονός ότι θα σταματήσεις να τρως επεξεργασμένα τρόφιμα, αυτό μόνο καλό μπορεί να σου κάνει, είναι εύκολο να το καταλάβεις. Και είναι ένα πρώτο, μεγάλο βήμα προς τη σωστή κατεύθυνση.
Αυτό, και όλα τα υπόλοιπα συμβάλλουν κυρίως σε ένα πράγμα: να ελαφρύνουν το έντερό σου, να του δώσουν την ευκαιρία να επεξεργαστεί το φαγητό σωστά και με ευκολία, χωρίς τους αντιπερισπασμούς των χημικών συντηρητικών και τα εμπόδια των αντιθρεπτικών συστατικών. Θα ρωτήσεις δικαιολογημένα σε αυτό το σημείο: γιατί τέτοια μανία με το έντερο και το πεπτικό σύστημα;
Το ήξερες εσύ ότι στο πεπτικό σύστημα βασίζεται τουλάχιστον το 70% του ανοσοποιητικού σου συστήματος; Δηλαδή, του συστήματος που προφυλάσσει τον οργανισμό σου από εξωτερικές (και εσωτερικές, ενίοτε-βλέπε αυτοάνοσα νοσήματα) επιθέσεις; Εγώ, πάντως, όταν το πρωτοέμαθα αυτό, όχι πολύ καιρό πριν, έμεινα με το στόμα ανοιχτό. Επίσης, πρόσφατες μελέτες δείχνουν ότι το πεπτικό μας σύστημα έχει άμεση επαφή με τον εγκέφαλό μας, και άρα αυτά που τρώμε επηρεάζουν τη διάθεση και την ψυχολογία μας. Αχ, όταν ο Ιπποκράτης έλεγε ότι το έντερο είναι ο δεύτερος εγκέφαλός μας… ξέρεις τί κάνανε οι άλλοι.
Άρα, βρίσκεις εσύ κανένα λόγο να μην προσπαθήσεις να διευκολύνεις τη δουλειά του πεπτικού σου συστήματος; Εγώ, πάντως, δεν βρίσκω κανέναν.
Τρώγοντας τροφές που δεν αποσυντονίζουν και δεν υποβαθμίζουν τη λειτουργία του εντέρου σου, έχεις περισσότερη ενέργεια, πιο καθαρό μυαλό, λιγότερους «αδιευκρίνιστης αιτίας» πονοκεφάλους, λιγότερες φλεγμονές στο σώμα, λιγότερους μυϊκούς πόνους, και γενικώς βελτίωση στα καθημερινά «συμπτώματα» που δεν στηρίζονται σε συγκεκριμένα, διαγνωσμένα παθολογικά αίτια. Επιπλέον, η διατροφή αυτή είναι μεγάλος σύμμαχος σε πολλές ασθένειες, ακριβώς επειδή στηρίζει το ανοσοποιητικό σύστημα.
Επειδή καίγεσαι να μάθεις, το ξέρω, θα σου πω επίσης ότι, ναι, χάνεις και κιλά και λίπος, αλλά αυτό είναι απλώς μια ευχάριστη «παρενέργεια». Και, επιπρόσθετα, τρως χωρίς να μετράς θερμίδες και ποσότητες (μόνο μην το παρακάνεις με τους ξηρούς καρπούς). Τρως όποτε νιώθεις ότι πεινάς, χωρίς να κολλάς στην ώρα της ημέρας. Ακούς το σώμα σου.
Στην τελική, δες το κάπως έτσι: στο σώμα μας δύο πράγματα εισέρχονται, το φαγητό και οι σκέψεις/συναισθήματα. Το δεύτερο είναι λίγο πιο δύσκολο να το ελέγξεις, θέλει να αναπτύξεις τεχνικές διαλογισμού, για παράδειγμα (αν το κάνεις και αυτό, ακόμα καλύτερα). Αλλά, αφού μπορούμε να ελέγξουμε τόσο εύκολα αυτά που τρώμε (γιατί, δεν είναι και ότι περπατάς στο δρόμο, ανοίγεις το στόμα και, τσουπ, σού ‘ρχεται ένα σάντουϊτς από το πουθενά-εσύ το ελέγχεις), γιατί να μην τον βοηθήσουμε τον καημενούλη, τον ταλαιπωρημένο μας οργανισμό;
Θα το κάνω για πάντα;
Μην κάνεις το λάθος και αντιμετωπίσεις την paleo ως μία ακόμα δίαιτα που «την κάνω μέχρι το καλοκαίρι, για να χάσω μερικά κιλά». Δεν είναι δίαιτα, ούτε καν (μόνο) διατροφή: είναι ένας τρόπος ζωής.
Σκέψου ότι κάνεις ένα ριστάρτ, μια επανεκκίνηση τέλος πάντων, και αν δε μπορείς να ακολουθήσεις για πολύ καιρό το πλάνο αυτό, τουλάχιστον κράτα τις βασικές αρχές του. Και πάλι κέρδος θα έχεις. Και, από τη στιγμή που θα «καλιμπράρεις» το σύστημα, το πεδίο ξεκαθαρίζει, είναι πολύ πιο εύκολο μετά να καταλάβεις τί σε ενοχλεί και να το απορρίψεις, και τί σου κάνει καλό και να το υιοθετήσεις. Το σώμα σου σού στέλνει καθαρά μηνύματα, επειδή δεν είναι μπερδεμένο, κι εσύ τα λαμβάνεις, επειδή δεν παρεμβάλλονται παράσιτα.
Πόσο εύκολο είναι πρακτικά να την ακουλουθήσεις;
Το ξέρω, και το παραδέχομαι: η παρηγοριά του (επεξεργασμένου) υδατάνθρακα είναι μεγάλος πειρασμός και δυσκολονίκητη συνήθεια. Αλλά το συνηθίζεις, αλήθεια. Οι πρώτες μέρες είναι δύσκολες, βασικά όχι ακριβώς δύσκολες, αλλά περίεργες, γιατί κοιτάς και ξανακοιτάς αν αυτά που τρως επιτρέπονται, αλλά μετά το πράγμα γίνεται ευκολότερο, ειδικά αν αρχίσεις να νιώθεις καλύτερα και να καταλαβαίνεις την επίδραση που έχουν αυτά που τρως σε αυτά που αισθάνεσαι. Βοηθάει πολύ να ακουλουθούν την ίδια διατροφή και όλοι στο σπίτι ή/και να είσαι εσύ αυτός που ετοιμάζει το καθημερινό φαγητό.
Μέσα σπίτι τα πράγματα είναι εύκολα. Αν μαγειρεύεις, είναι πολύ εύκολο να μαγειρέψεις για αυτή τη διατροφή. Δεδομένου ότι το ελαιόλαδο είναι από τις τροφές που επιτρέπονται, η μεσογειακή διατροφή, με τα λαδερά της (με ή χωρίς κρέας) και τα ψάρια της και τα άφθονα χορταρικά και λαχανικά της, είναι ο τέλειος σύμμαχος.
Στο εστιατόριο, πάλι, θα πάρεις τα πιο απλά πιάτα, για παράδειγμα, ψητό κρέας ή ψάρι, και θα ζητήσεις αντί για πατάτες ή ρύζι να σου βάλουν λίγα ψητά λαχανικά ή σαλάτα στο πλάι. Δεν έχω πάει ποτέ σε εστιατόριο που να αρνήθηκαν να το κάνουν αυτό.
Τέλος, στα ταξίδια, όπως με όλες τις δίαιτες, υπάρχει ένας βαθμός δυσκολίας, ο οποίος, όμως δεν είναι αξεπέραστος. Ένα μεγάλο μειονέκτημα είναι ότι χάνεται η ευκολία του αγαπημένου και βολικού σάντουιτς. Αυτό που συνήθως κάνω εγώ, είναι να προετοιμάζω από το σπίτι μπάρες με ξηρούς καρπούς, να τους βάζω σε σακουλάκια και να τους έχω στην τσάντα. Επίσης, μία καλή λύση, δεδομένου ότι το πρωινό στα ξενοδοχεία δεν έχει πολλές επιλογές paleo (άντε να βρεις κανένα αυγό βραστό και καμιά ντομάτα), είναι στα ταξίδια να μείνεις σε διαμέρισμα. Έτσι, θα ψωνίζεις από το σούπερ μάρκετ/λαϊκή αγορά της γειτονιάς, και θα μαγειρεύεις στο σπίτι, και ταυτόχρονα θα ζεις σαν ντόπιος, το οποίο για μένα ενισχύει κατά πολύ την εμπειρία του ταξιδιού (#winwin)!
