Θα σου περιγράψω μια εικόνα: Είναι μια τυπική ανοιξιάτικη ημέρα. Ο ήλιος λάμπει και σε ζεσταίνει. Αποφασίζεις να βγεις μια βόλτα έξω, να απολαύσεις τη φύση. Παίρνεις μαζί σου ένα μπουκάλι νερό. Ένα απαλό αεράκι σε δροσίζει. Όμορφη εικόνα, συμφωνείς;

Κι όμως, αυτή η πραγματικότητα δεν είναι δεδομένη για όλους. Υπάρχουν κι εκείνοι, για τους οποίους ο ουρανός είναι πάντα γκρίζος και το νερό βρώμικο. Υπάρχουν εκείνοι που αναπνέουν και μια αίσθηση δηλητηρίου εισέρχεται στα πνευμόνια τους. Είναι εκείνοι που ζουν δίπλα στις βιομηχανίες, «τυλιγμένοι» από την ατμοσφαιρική ρύπανση, μακριά από χώρους πρασίνου και χωρίς ένα ποτήρι ασφαλές νερό. Είναι εκείνοι που αντιμετωπίζουν πολλαπλάσιους κινδύνους για την υγεία τους. Κι εκείνοι που ζουν τόσο μακριά από τις υγειονομικές δομές, που ορισμένες φορές δεν προλαβαίνουν καν να φτάσουν…

Αυτό το φαινόμενο είναι γνωστό ως περιβαλλοντικός ρατσισμός και, παρά τη εξέχουσα σημασία του, συχνά υποτιμάται ή παραβλέπεται. Για όσους πλήττονται, ωστόσο, ο περιβαλλοντικός ρατσισμός είναι κυριολεκτικά παντού γύρω τους, στον αέρα που αναπνέουν και στο νερό που πίνουν.

Τι είναι ο περιβαλλοντικός ρατσισμός;

Ο ακτιβιστής πολιτικών δικαιωμάτων Ben Davis επινόησε τον όρο «περιβαλλοντικός ρατσισμός» στις αρχές της δεκαετίας του 1980, με αφορμή ένα περιστατικό μόλυνσης του εδάφους με χημικές ουσίες στις ΗΠΑ. Έρευνες έχουν δείξει ότι οι τοξίνες θέτουν τα παιδιά σε μεγαλύτερο κίνδυνο για άσθμα, δηλητηρίαση από μόλυβδο και παχυσαρκία, ενώ μια σειρά μελετών αποκαλύπτουν μια σημαντική σχέση μεταξύ της ατμοσφαιρικής ρύπανσης και των νευρολογικών διαταραχών.

«Ο περιβαλλοντικός ρατσισμός είναι μια πρακτική, μια πολιτική, μια αλληλεπίδραση μεταξύ θεσμών και πολιτών, που, άμεσα ή έμμεσα, πλήττονται», εξηγεί η Maria Dozier, επικεφαλής στο πρόγραμμα Περιβαλλοντικής Δικαιοσύνης του Πανεπιστημίου του Μίσιγκαν, μιλώντας στο Good Housekeeping.

Ο περιβαλλοντικός ρατσισμός έχει να κάνει με τη λήψη αποφάσεων, ισχυρίζεται, από την πλευρά της η Shauntice Allen, επίκουρη καθηγήτρια στο Τμήμα Επιστημών Περιβαλλοντικής Υγείας του Πανεπιστημίου της Αλαμπάμα. Αφορά στο πώς αξιοποιείται η γη, πού τοποθετούνται οι βιομηχανικές εγκαταστάσεις και πώς ελέγχεται η λειτουργία τους.

Η Dozier προσθέτει ότι ο περιβαλλοντικός ρατσισμός δεν αφορά μόνο στη δυσανάλογη έκθεση των μειονοτικών κοινοτήτων στα χημικά απόβλητα και την ατμοσφαιρική ρύπανση. «Περιλαμβάνει επίσης μια δυσανάλογη έλλειψη πρόσβασης σε περιβαλλοντικά «αγαθά», όπως οι χώροι πρασίνου και η υγειονομική περίθαλψη», διευκρινίζει.

Πώς προέκυψε ο περιβαλλοντικός ρατσισμός;

Ο σύγχρονος περιβαλλοντικός ρατσισμός έχει τις ρίζες του στην σχεδόν αιώνια πρακτική της κόκκινης γραμμής, του τρόπου δηλαδή που οριοθετούνταν περιοχές στις οποίες κατοικούσαν κυρίως μειονοτικές ομάδες.

«Η κόκκινη γραμμή και η τοποθέτηση βιομηχανικών εγκαταστάσεων σε συγκεκριμένες κοινότητες είναι ένα γεγονός που δεν συνέβη τυχαία», λέει η Allen. «Πρόκειται για κάτι που σχεδιάστηκε πολύ προσεκτικά».

Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι οι φτωχότερες περιοχές θεωρήθηκαν ιδανικές για την ανάπτυξη βιομηχανιών, ακόμη κι εκείνων που αξιολογούνταν ως επιβλαβείς, τόσο για το περιβάλλον, όσο και για τους κατοίκους της περιοχής. Αυτό, με τη σειρά του, είχε ως αποτέλεσμα να μην αναπτύσσεται τόσο το εμπόριο, όσο και εγκαταστάσεις υγειονομικής περίθαλψης σε αυτές τις περιοχές, γεγονός που πολλαπλασίαζε τον κίνδυνο για την υγεία των κατοίκων.

«Πολλές πολιτικές διακρίσεων έχουν διαμορφώσει τη σύγχρονη πραγματικότητα των πηγών ρύπανσης», επισημαίνεται σε μια μελέτη του Environmental and Technology Letters.

Ποιες οι επιπτώσεις του περιβαλλοντικού ρατσισμού στην υγεία;

Ο καταστροφικός τυφώνας Κατρίνα το 2005 στις ΗΠΑ αποτελεί ένα από τα χαρακτηριστικότερα παραδείγματα των επιπτώσεων του περιβαλλοντικού ρατσισμού. Η πλειονότητα των 1.392 ανθρώπων που έχασαν τη ζωή τους στην καταιγίδα ήταν άνθρωποι που ζούσαν σε πολυπληθείς, απροστάτευτες κοινότητες της Νέας Ορλεάνης.

«Αυτό που αποκάλυψε η Κατρίνα ήταν μια αλήθεια, την οποία όσοι αγωνιζόμαστε ενάντια στον περιβαλλοντικό ρατσισμό γνωρίζαμε ήδη», γράφει ο Robert Bullard στο βιβλίο του «Race, Place and Environmental Justice After Hurricane Katrina». «Οι μειονότητες και οι φτωχοί είναι οι πιο ανεπαρκώς προετοιμασμένες και υποεξυπηρετούμενες κοινωνικές ομάδες, ζώντας σε μη ασφαλή στέγαση και σε επικίνδυνες περιοχές».

Άλλωστε, τα ακραία καιρικά φαινόμενα είναι μόνο ένα παράδειγμα του πώς ο περιβαλλοντικός ρατσισμός επηρεάζει την υγεία των ανθρώπων. Τα στοιχεία δείχνουν ότι οι μειονοτικές ομάδες εκτίθενται σε επικίνδυνους ατμοσφαιρικούς ρύπους σε πολύ υψηλότερα ποσοστά από τα ανώτερα κοινωνικά στρώματα, σύμφωνα με μελέτη που δημοσιεύτηκε στο Science Advances.

Οι κίνδυνοι που εγκυμονούν για την ανθρώπινη υγεία δεν περιορίζονται στις αναπνευστικές λοιμώξεις. Εκτός από τις μελέτες που αναδεικνύουν τις αυξημένες πιθανότητες πρόκλησης άσθματος, δηλητηρίασης από μόλυβδο και παχυσαρκίας σε παιδιά που εκτίθενται σε περιβαλλοντικούς κινδύνους, τα διαθέσιμα ερευνητικά στοιχεία δείχνουν συσχετίσεις μεταξύ ατμοσφαιρικής ρύπανσης και νευρολογικών διαταραχών, αλλά και επιπτώσεις στην ποιότητα του σπέρματος.

Τι μπορείς να κάνεις εσύ;

Ο περιβαλλοντικός ρατσισμός είναι ένα παγκόσμιο ζήτημα και μας αφορά όλους. Σύμφωνα με την Dozier, υπάρχει κάτι που μπορεί να κάνει ο καθένας μας για να κάνει τη διαφορά. Συνιστά, συγκεκριμένα, να γνωρίσεις το Διάγραμμα Venn για την Κλιματική Δράση που αναπτύχθηκε από την Ayana Elizabeth Johnson.

Με αυτό, θα κάνεις 3 ερωτήσεις στον εαυτό σου:

• Τι είναι αυτό που κάνεις καλά; Όποια δεξιότητα κι αν έχεις, μπορεί να συμβάλλει στην ποσπάθεια καταπολέμησης του περιβαλλοντικού ρατσισμού.
• Ποια είναι η δουλειά που πρέπει να γίνει; Υπάρχουν τόσες πτυχές του περιβαλλοντικού ρατσισμού, όπως η κλιματική αλλαγή, η αδυναμία πρόσβασης ορισμένων στο πόσιμο νερό, η διατροφική αδικία και οι οικονομικές ανισότητες. Επικεντρώσου σε εκείνο που σου κεντρίζει περισσότερο το ενδιαφέρον.
• Τι σου φέρνει χαρά; «Για να διατηρηθεί κάθε προσπάθεια, είναι σημαντικό να ενέχει ένα στοιχείο ευτυχίας, χαράς και πίστης σε αυτό που κάνεις», υπογραμμίζει η Dozier.

Εντόπισε, στη συνέχεια, τη δράση που καλύπτει αυτούς τους 3 άξονες. Αυτός είναι ο τρόπος να συμβάλλεις στην αλλαγή. «Δεν χρειάζεται να συμμετέχεις σε κάποιον οργανισμό, ούτε απαιτούνται χρήματα. Αρκεί να έχεις ένα όραμα», λέει η Allen. Η ίδια προσθέτει ότι η συμμετοχή σε κοινοτικές ομάδες περιβαλλοντικής δράσης ή ακόμα και απλώς η υποστήριξή τους μέσα από τις πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης είναι ένας αποτελεσματικός τρόπος να ενημερώνεσαι τι συμβαίνει και πώς μπορείς εσύ να βοηθήσεις.