Αν ρωτήσεις τον κύκλο των γνωστών μου τι παράπονο έχουν από μένα, θα συμφωνήσουν όλοι σε ένα πράγμα: Απαντάω κάθε φορά με τον ίδιο τρόπο στην ερώτηση «τι κάνεις;». Οι απαντήσεις μου κυμαίνονται σε ατάκες όπως «Τρέχω και δε φτάνω», «Δεν προλαβαίνω», «Δουλεύω πολύ» και λοιπά. Το αποτέλεσμα είναι να παίρνω πλέον πίσω αντιδράσεις όπως «πάλι;» και «συνέχεια αυτό λες». Το αξίζω, δε λέω. Κι ύστερα αναρωτιέμαι ποιος με έριξε σε αυτή την αδιάκοπη μάχη της παραγωγικότητας και με έχει κάνει να τρέχω λες και όλη μου η ύπαρξη περιστρέφεται γύρω από το πόσο έργο θα παράξω καθημερινά.

Μια ματιά να ρίξουμε γύρω μας, αρκεί για να καταλάβουμε ότι όλος ο κόσμος λειτουργεί με αυτούς τους φρενήρεις ρυθμούς. Ή θα μπεις στο χορό και θα ακολουθήσεις τον βηματισμό, όσο κι αν σε κουράζει, ή η ζωή θα σε προσπεράσει. Τόσο απλά, τόσο αμείλικτα.

Το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτού του μοτίβου είναι η περίοδος της πανδημίας. Δεν ξέρω για σένα, εγώ πάντως δε μπορούσα να κάτσω ούτε για μια στιγμή, κι ας ήμασταν κλεισμένοι στο σπίτι. Ενίσχυσα τις προπονήσεις μου, δούλεψα περισσότερο, εξάσκησα τις μαγειρικές μου ικανότητες και, γενικώς, έκανα ό,τι μπορούσα για να κρατώ τον εαυτό μου απασχολημένο. Τόσο, που δεν κατάλαβα καν πώς πέρασε ο καιρός.

Συμπέρασμα; Αυτή η αδιάκοπη ενασχόληση με κάτι είναι πλέον σχεδόν κωδικοποιημένη στο DNA μας. Δε λέω, έχει και τα καλά της. Αντλείς ικανοποίηση όταν ασχολείσαι με πράγματα που σε γεμίζουν. Κάπου, όμως, ανάμεσα σ’ αυτό το χάος των εργασιών, ξεχνάς να πατήσεις φρένο, να χαλαρώσεις και να επαναφορτίσεις. Κι αυτό είναι δείγμα τοξικής παραγωγικότητας.

Δεν υπάρχει ένας, μοναδικός ορισμός της τοξικής παραγωγικότητας, αλλά οι ειδικοί συμφωνούν ότι αυτή η συμπεριφορά συνδέεται με δύο βασικούς άξονες: Ενοχές για τις στιγμές που δεν ασχολείσαι με κάτι «σημαντικό» και αποτυχία να αναγνωρίσεις ό,τι έχεις καταφέρει μέχρι σήμερα. Είναι μια διαρκής αίσθηση ότι πρέπει να πετυχαίνεις ή να δημιουργείς κάτι, σε βάρος της ψυχικής σου υγείας και των ισορροπιών στη ζωή σου. Επηρεάζει το πώς αισθάνεσαι για τον εαυτό και τις ικανότητές σου. Όσοι παλεύουν με αυτά τα συναισθήματα λένε ότι αισθάνονται ανικανοποίητοι αν δεν είναι συνεχώς ενεργοί με κάποιον τρόπο.

Από πολλές απόψεις, η τοξική παραγωγικότητα είναι μια φυσική προέκταση της «κουλτούρας της βιασύνης» και διαμορφώνει τη νοοτροπία ότι το να δίνεις το είναι σου σε αυτά με τα οποία ασχολείσαι είναι δείγμα φλογερού πάθους και αμείλικτης αποφασιστικότητας -αν και στην πραγματικότητα αυτό που κάνεις είναι να εξισώνεις την αξία σου με το πόσα παράγεις και να προετοιμάζεις πιθανώς τον εαυτό σου για επαγγελματική εξουθένωση.

Οι ειδικοί ψυχικής υγείας αναφέρονται συχνά στην τελειομανία όταν μιλούν για τοξική παραγωγικότητα, επειδή τα δύο αυτά χαρακτηριστικά μοιάζουν πολύ, λέει στο SELF η Thema Bryant, PhD, πρόεδρος της Αμερικανικής Εταιρείας Ψυχολογίας (APA) και καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο Pepperdine. Η τελειομανία, που χαρακτηρίζεται από υπερβολικά υψηλά προσωπικά πρότυπα και μια σκληρή αυτοκριτική στάση, έχει συνδεθεί με διάφορες επιπτώσεις, συμπεριλαμβανομένης της επαγγελματικής εξουθένωσης, που εκδηλώνεται ως σωματική και ψυχική εξάντληση, άγχος και έλλειψη κινήτρων.

Η τοξική παραγωγικότητα μπορεί επίσης να οδηγήσει σε αϋπνία και ευερεθιστότητα, συμπτώματα που συχνά παραβλέπονται, καθώς σταδιακά γίνονται αναπόσπαστο κομμάτι της καθημερινότητας. Σε βάθος χρόνου, μπορεί να βλάψει την ψυχική σου υγεία και να επηρεάσει τις σημαντικές σχέσεις της ζωής σου.

Αναγνωρίζοντας τα σημάδια της τοξικής παραγωγικότητας

Μπορεί να είναι δύσκολο να εντοπίσεις τα red flags που μαρτυρούν ότι η τοξική παραγωγικότητα καθορίζει τη ζωή σου, ειδικά εάν έθετες πάντα υψηλούς στόχους για τον εαυτό σου.

Θα πρέπει, λοιπόν, να απαντήσεις στα εξής ερωτήματα:

• Πώς αισθάνεσαι για όσα υπάρχουν στην «to do list» σου; Εάν νιώθεις τρόμο αντί για ενθουσιασμό, κάτι κάνεις λάθος. Σκέψου, είναι όλες οι εργασίες απαραίτητες ή ορισμένες μπορούν να αναβληθούν ή να ανατεθούν σε κάποιον άλλο;
• Πώς νιώθεις όταν κάνεις ένα διάλειμμα; Είναι red flag να αισθάνεσαι ότι η παύση από την παραγωγικότητα σου προκαλεί αισθήματα ενοχής ή ντροπής. Αυτή η αντίδραση υποδηλώνει ότι μπορεί να έχεις μια ανθυγιεινή σχέση με την εργασία και την ξεκούραση.
• Πώς αισθάνεσαι όταν βρίσκεσαι εκτός της ζώνης των υποχρεώσεών σου; Αναλογίσου τη συνολική σου ευημερία. Ο ύπνος, η σωματική σου υγεία και οι σχέσεις σου με τους άλλους είναι όπως πρέπει; Αν οι απαντήσεις σου φανερώνουν μια δυσαρέσκεια, ίσως ήρθε η ώρα να επανεξετάσεις τον τρόπο με τον οποίο η παραγωγικότητα επηρεάζει τη ζωή σου.

Πώς θα απεγκλωβιστείς από τον κύκλο της τοξικής παραγωγικότητας

Το να σπάσεις τη συνήθεια της τοξικής παραγωγικότητας δεν είναι εύκολο, ειδικά αν είναι βαθιά ριζωμένη μέσα σου. Ξεκίνα θέτοντας ερωτήματα σχετικά με τη σημασία κάθε εργασίας. Αν τα κίνητρά σου έχουν τις ρίζες τους σε εξωτερικές προσδοκίες και όχι σε προσωπικούς στόχους, είναι ένα σημάδι ότι ίσως πρέπει να επανεξετάσεις τις προτεραιότητές σου.

Μπορεί, επίσης, να σε βοηθήσει να δοκιμάσεις ορισμένες πρακτικές ενσυνειδητότητας. Απλές πράξεις, όπως το να κάνεις μικρά διαλείμματα για να συγκεντρώνεσαι στη στιγμή και ταυτόχρονα να απομακρύνεις ό,τι μπορεί να σου αποσπάσει την προσοχή από το παρόν, μπορούν σταδιακά να μειώσουν την ανάγκη να κάνεις συνέχεια κάτι.

Μάθε να λες όχι, είναι μια δεξιότητα ζωτικής σημασίας για την ευημερία σου. Είτε πρόκειται για την απόρριψη πρόσθετων εργασιών, είτε για κοινωνικές υποχρεώσεις, ο καθορισμός ορίων μπορεί να προστατεύσει το χρόνο και την ενέργειά σου, ώστε να τα αξιοποιήσεις σε ό,τι πραγματικά έχει σημασία για σένα.

Αν νιώσεις ότι σου είναι αδύνατο να αποβάλλεις τη συνήθεια της τοξικής παραγωγικότητας από την καθημερινότητά σου, τότε ένας θεραπευτής ψυχικής υγείας ίσως μπορεί να βοηθήσει. Μπορεί να μοιάζει με ακλόνητη συνήθεια, ειδικά αν αποτελεί μέρος της ζωής σου για χρόνια, αλλά η αναγνώριση του μοτίβου είναι το πρώτο βήμα προς την αλλαγή. Αποκτώντας μεγαλύτερη επίγνωση του τρόπου με τον οποίο επηρεάζει την ευημερία σου, θα καταφέρεις να θέσεις σε προτεραιότητα την ψυχική σου υγεία, να βρεις τις ισορροπίες σου και να διαμορφώσεις μια πιο ικανοποιητική καθημερινότητα.