Σ’ έναν κόσμο όπου το άγχος μοιάζει να είναι η εξήγηση για σχεδόν όλες τις δύσκολες συναισθηματικές μας εμπειρίες, είναι σημαντικό να κάνουμε διάκριση μεταξύ του καθημερινού άγχους και των κλινικών αγχωδών διαταραχών. Ο δρ. David H. Rosmarin, διευθυντής του Κέντρου για το Άγχος, συναντά συχνά ασθενείς που αποδίδουν λανθασμένα την αγωνία τους σε άγχος, ενώ μπορεί να οφείλεται σε άλλους παράγοντες, όπως η κόπωση.

Το άγχος διασταυρώνεται, επίσης, με πολλά ζητήματα ψυχικής υγείας, όπως η κατάθλιψη και η κατάχρηση ουσιών. Αυτή η επικάλυψη μπορεί να οδηγήσει τους ανθρώπους στο να χαρακτηρίσουν διάφορους συναισθηματικούς πόνους ως άγχος. Σύμφωνα με τον δρ. Rosmarin, η δυσφορία που αισθάνονται μερικές φορές οι άνθρωποι μπορεί να ανακουφιστεί με πολύ απλούς τρόπους, όπως το να κοιμούνται περισσότερο. «Έχω δοκιμάσει αυτό το τέχνασμα πολλές φορές και, δύο εβδομάδες αργότερα, οι ασθενείς βρίσκονται στο 50% των επιπέδων άγχους τους χωρίς καμία θεραπεία», λέει στο Vox.

Τα τελευταία χρόνια, ο αριθμός των ανθρώπων που αναζητούν τρόπους να θεραπεύσουν την ψυχική τους υγεία έχει αυξηθεί σημαντικά, με σχεδόν το 1/4 των ενηλίκων να επισκέπτονται πλέον επαγγελματίες ψυχικής υγείας. Αυτή η αυξανόμενη ευαισθητοποίηση έχει απενοχοποιήσει τη συζήτηση για την ψυχική υγεία, αλλά έχει επίσης οδηγήσει στην περιστασιακά λανθασμένη χρήση κλινικών όρων. Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης παίζουν σημαντικό ρόλο σε αυτή την τάση, με πλήθος βίντεο να καθοδηγούν την αυτοδιάγνωση, αλλά και την αναγωγή φυσιολογικών συμπεριφορών σε παθολογικές καταστάσεις.

Η κανονικοποίηση της ψυχικής υγείας είναι αναμφίβολα θετική: Περισσότεροι άνθρωποι αναζητούν φροντίδα και συζητούν ανοιχτά τις εμπειρίες τους. Ωστόσο, η αυξημένη ευαισθητοποίηση έχει ως αποτέλεσμα περισσότεροι άνθρωποι να συγχέουν «ηπιότερες μορφές δυσφορίας με προβλήματα ψυχικής υγείας». Έτσι, πέφτουμε στην παγίδα να χρησιμοποιούμε τον όρο «άγχος» για τα πάντα. Σύμφωνα με τον δρ. Rosmarin, η ύπαρξη ενός εξελιγμένου συναισθηματικού λεξιλογίου είναι ζωτικής σημασίας για τον ακριβή ορισμό και την αντιμετώπιση των συναισθημάτων μας. «Όταν δεν ορίζουμε με ακρίβεια τα συναισθήματά μας, δεν ξέρουμε πώς να τα αντιμετωπίσουμε σωστά», υπογραμμίζει.

Τι είναι τελικά το άγχος;

Η ψυχίατρος Tracey Marks εξηγεί ότι μπορεί να είναι μια φυσιολογική αντίδραση σε ορισμένες καταστάσεις, όπως ένα πρώτο ραντεβού ή μια παρουσίαση στη δουλειά, που συχνά συνοδεύεται από σωματικά συμπτώματα, όπως εφίδρωση και ταχυκαρδία. Το στιγμιαίο άγχος μπορεί να είναι λειτουργικό, είναι ένα σήμα για να είσαι σε επιφυλακή και συνήθως περνάει όταν ολοκληρωθεί η αιτία που το προκαλεί.

Ένα σημάδι αγχώδους διαταραχής είναι όταν το άγχος παρεμβαίνει στην καθημερινή σου ζωή. Εάν η σκέψη ότι θα πας σε μια κοινωνική εκδήλωση προκαλεί σωματικά συμπτώματα, όπως εμετό ή/και επίμονες, ανήσυχες σκέψεις, μπορεί να έχεις κοινωνικό άγχος, λέει η Marks. Η αποφυγή των ανθρώπων, η απουσία από τη δουλειά, ένα βασικό επίπεδο φόβου (που μπορεί να μην είναι λογικό) και η αδυναμία χαλάρωσης είναι μερικά από τα σημάδια της γενικευμένης αγχώδους διαταραχής. «Ένα από τα χαρακτηριστικά του γενικευμένου άγχους είναι ότι μπορεί να ανησυχείς για οτιδήποτε», λέει η ειδικός.

Ωστόσο, συχνά οι άνθρωποι μπερδεύουν το άγχος με το στρες. Το στρες συμβαίνει όταν έχεις πολλές ευθύνες και όχι αρκετούς πόρους (όπως χρόνο ή χρήμα), λέει ο Rosmarin. «Το άγχος, όμως, μπορεί να εμφανιστεί και υπό φαινομενικά καλές συνθήκες. Μπορεί, για παράδειγμα, να κοιμάσαι αρκετά, να έχεις έναν υποστηρικτικό σύντροφο και μια δουλειά που αγαπάς, αλλά η σκέψη σου να τριγυρίζει γύρω από πιθανά κακά σενάρια. Ο φόβος συγχέεται με το άγχος: Είναι η απάντηση σε μια συγκεκριμένη απειλή, ενώ το άγχος προκαλείται από έναν άμορφο, μελλοντικό κίνδυνο», εξηγεί.

Τα όρια του άγχους είναι ασαφή και υποκειμενικά, λέει ο Nick Haslam, καθηγητής ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο της Μελβούρνης, οπότε είναι λογικό οι μη ειδικοί να χαρακτηρίζουν ως «άγχος» όλες τις ενοχλητικές εμπειρίες. Σύμφωνα με τον Rosmarin, έχουμε περιορισμένο συναισθηματικό λεξιλόγιο. Το να νιώθουμε «άσχημα» είναι μια σημαντικά διαφορετική εμπειρία από το να νιώθουμε «στεναχωρημένοι», «απογοητευμένοι», «συγκλονισμένοι» ή «ανήσυχοι». Ο Haslam, όμως, λέει ότι μπορούμε και πρέπει να βελτιώσουμε τη συναισθηματική μας νοημοσύνη, δηλαδή την ικανότητα να αναγνωρίζουμε με ακρίβεια αυτό που νιώθουμε.

Ένα συναισθηματικό δυαδικό σύστημα «καλών» και «κακών» συναισθημάτων στην πραγματικότητα κάνει τα πράγματα πιο συγκεχυμένα. «Δεν καταλαβαίνεις πώς πρέπει να αντιδράσεις σε αυτό που συμβαίνει», λέει ο Haslam, «αν πρέπει να φύγεις ή να παλέψεις». Οι άνθρωποι που δυσκολεύονται να εκφράσουν τα συναισθήματά τους με λέξεις είναι οι ίδιοι που ζορίζονται και να τα διαχειριστούν.

Έτσι, μη διαθέτοντας τις βασικές γνώσεις, μπορεί να χαρακτηρίσουμε ως παθολογική μια φυσιολογική αντίδραση. «Ακόμη και αν έχεις άγχος, δεν σημαίνει ότι έχεις αγχώδη διαταραχή», λέει η ψυχολόγος Juli Fraga. Η επισήμανση όλων των δυσάρεστων συναισθημάτων ως άγχος μπορεί να οδηγήσει σε περιττή αποφυγή και απομόνωση, ενισχύοντας τα ίδια τα συναισθήματα από τα οποία προσπαθείς να ξεφύγεις. «Οι άνθρωποι που ντύνουν τον εαυτό τους με ετικέτες (πχ «είμαι ένα αγχώδες άτομο»), τείνουν να συμπεραίνουν ότι έχουν κάτι βαθιά ριζωμένο και μόνιμο, πιστεύοντας ότι δεν έχουν λόγο να ασχολούνται με τον κόσμο», λέει ο Haslam.

Η αποφυγή είναι γενικά ο πιο λανθασμένος τρόπος αντιμετώπισης του άγχους, προσθέτει ο ίδιος. Μπορεί να προσφέρει προσωρινή ανακούφιση, αλλά όχι μακροπρόθεσμη λύση. Όταν δεν έχουμε το κατάλληλο λεξιλόγιο για να περιγράψουμε τα συναισθήματά μας, χάνουμε την ικανότητα να παρεμβαίνουμε αποτελεσματικά, υποστηρίζει ο Rosmarin. Ο προσδιορισμός του αν είμαστε αγχωμένοι ή ανήσυχοι επηρεάζει σημαντικά τον τρόπο με τον οποίο προχωράμε μπροστά. Η ακριβής επισήμανση των συναισθημάτων μάς βοηθά να παρεμβαίνουμε αποτελεσματικά, είτε μέσω επαγγελματικής θεραπείας, είτε μέσω πρακτικών αυτοφροντίδας, όπως καλύτερος ύπνος και άσκηση.

Πώς θα μάθεις να ορίζεις καλύτερα το άγχος

Για να φτάσουμε στη ρίζα των συναισθημάτων, χρειάζεται λίγη σκέψη. Η Marks προτείνει να εξετάσεις πόσο μεγάλη αναστάτωση προκαλεί. Αισθάνεσαι άγχος σε ορισμένες καταστάσεις ή επηρεάζει σημαντικά την ικανότητά σου να εκτελείς καθημερινές εργασίες; Για παράδειγμα, αν ανησυχείς διαρκώς για την ασφάλεια των αγαπημένων σου -ακόμη κι αν δεν υπάρχει ορατή απειλή- μπορεί να χρειάζεσαι επαγγελματική βοήθεια. Αν αντιμετωπίζεις προβλήματα ύπνου ή αισθάνεσαι νευρικότητα κατά τη διάρκεια των εξετάσεων, μπορεί να έχεις άγχος. «Προσπάθησε να ασκείσαι περισσότερο και βεβαιώσου ότι κοιμάσαι όσο καλύτερα μπορείς», λέει η Marks, συμπληρώνοντας ότι αυτά είναι «πράγματα που θα σε βοηθήσουν να αντιμετωπίσεις καλύτερα αυτές τις καταστάσεις».

Κάθε φορά που προκύπτουν συναισθήματα άγχους, δείξει περιέργεια για τις αιτίες του, προτείνει η Fraga. Αναρωτήσου γιατί έχεις αυτές τις αντιδράσεις σε συγκεκριμένες καταστάσεις.

Αντί, λοιπόν, να βασίζεσαι σε ετικέτες για να περιγράψεις τα συναισθήματά σου, προσπάθησε να υιοθετήσεις ένα λεξιλόγιο τόσο ευρύ και πολύπλοκο, όσο και οι ίδιες οι εμπειρίες σου. Η ακριβής περιγραφή των αιτιών του άγχους, του τρόπου με τον οποίο εκδηλώνεται σωματικά και του πότε και πόσο συχνά εμφανίζεται, θα σου επιτρέψει να εντοπίσεις την ακριβή μορφή υποστήριξης που χρειάζεσαι, είτε πρόκειται για ψυχοθεραπεία ή απλώς για μια συζήτηση με ένα αγαπημένο σου πρόσωπο. Μόνο έτσι θα καταφέρεις να προχωρήσεις πραγματικά μπροστά.