Παραδεχόμαστε την τέχνη για τη συνεισφορά της στην ποιότητα της ανθρώπινης διαβίωσης. Ενίοτε αμφισβητούμε ωστόσο την αναγκαιότητά της, σε καιρούς ειδικά που δε μιλάμε για διαβίωση, αλλά επιβίωση. Όταν άλλες, ζωτικότερες ανάγκες των ανθρώπων παραμένουν ανικανοποίητες σε σημείο εξαθλίωσης, τότε η αισθητική δημιουργία τι σκοπό εξυπηρετεί;
Η επιβίωση και η διαβίωση όμως δεν χρειάζεται να αποκλείουν την καλλιτεχνική παραγωγή. Είναι τρομερά αξιόλογο το γεγονός ότι η τέχνη, αφενός αναδεικνύει τα κακώς κείμενα και μας προβληματίζει για πολύ σοβαρά ζητήματα, αφετέρου διαχρονικά βρίσκει τον τρόπο να υπάρχει υπό τις οποιεσδήποτε συνθήκες, με μέσα που δεν έχουμε καν σκεφτεί την καλλιτεχνική τους λειτουργία. Τι πιο όμορφο και ελπιδοφόρο να βλέπει κανείς από καλλιτέχνες, να αξιοποιούν και τα πιο ευτελή υλικά και να παράγουν με τη βοήθεια της δικής τους φαντασίας τους έργα, τα οποία ξεπερνούν την φαντασία όλων των άλλων.
Περνάμε δύσκολες ώρες, και δε θα μιλήσω κοινωνικά. Το μέγιστο πρόβλημα, το οποίο συχνά ξεχνάμε στο παρασκήνιο, είναι αυτό του περιβάλλοντος. Η οικολογία, τουλάχιστον στη χώρα μας, παραμένει δραματικά παραμελημένη, σαν να ξεχνάμε ή να μην κατανοούμε πόσο κρίσιμη είναι ως πτυχή της κοινωνικής και προσωπικής μας ζωής. Κι όμως, υπάρχουν διαρκώς όλο και περισσότερα λαμπρά παραδείγματα προόδου προερχόμενα από το εξωτερικό, που μας ανοίγουν τα μάτια και τους δρόμους για κάτι καλύτερο σε αυτό τον τομέα.
Υπέροχη είδηση ερχόμενη από την Ινδία: ένα εργαστήριο ονόματι Graviky Labs, που επενδύει σε ζητήματα τεχνολογίας πάντα με προτεραιότητα την προστασία του περιβάλλοντος, δημιούργησε κάτι πρωτοποριακό, με τη βοήθεια της χορηγίας της Tiger Beer. Πρόκειται για το Air-Ink, το πρώτο μελάνι το οποίο φτιάχνεται ουσιαστικά από… ρύπανση. Αξιοποιώντας τη συσσωρευμένη αιθάλη σε καμινάδες και εξατμίσεις, και κατόπιν ειδικής επεξεργασίας, οι άνθρωποι ουσιαστικά δεσμεύουν ρύπους και τους μετατρέπουν σε εργαλείο τέχνης. Δημιούργησαν σε πρώτη φάση 150 λίτρα μπογιάς Air-Ink τα οποία χρησιμοποιήθηκαν σε street art σε δρόμους του Χονγκ Κονγκ. Η αιθάλη είναι το βασικό παράγωγο-κατάλοιπο των ορυκτών καυσίμων και συσσωρευτικά επιβαρύνει τον ανθρώπινο οργανισμό και το περιβάλλον. Με αυτή την πρωτοπορία το όφελος είναι διπλό: καθαρότερο περιβάλλον και καλλιτεχνική δημιουργία.
Ταυτόχρονα, είμαστε μάρτυρες μιας απίστευτης τεχνολογικής εξέλιξης η οποία ήδη έχει δώσει μεγάλα δείγματα των άπειρων εφαρμογών της στη ζωή του ανθρώπου. Οι 3D εκτυπωτές είναι το μέλλον από πολλές απόψεις. Φαίνεται πως η χρησιμότητά τους αναδεικνύεται καθοριστική σε κρίσιμους τομείς όπως της υγείας, πράγμα σωτήριο, ας έχουμε όμως κατά νου ότι η πηγή της λειτουργίας τους είναι η αξιοποίηση απλών και ποικίλλων υλών για τη δημιουργία ολόκληρων αντικειμένων. Το Emerging Objects studio, ασχολούμενο με τη συγκεκριμένη καινοτομία, το πάει ακόμα παραπέρα. Οραματίζονται τη δημιουργία ολόκληρων χώρων και κατ’ επέκταση και οικιών, εξολοκλήρου από 3D εκτυπωτές. Ήδη δημιουργούν αντικείμενα με ιδιαίτερο design τα οποία εξυπηρετούν διάφορες λειτουργίες σε χώρους (πχ. φωτιστικά, βάζα, καθίσματα κλπ.). Το επόμενο βήμα το κάνουν με σταθερότητα και πολλούς πειραματισμούς, αυτό που αξίζει να σημειωθεί όμως είναι ότι, όπως αναφέρουν και στο βίντεο, η εκτύπωση πραγματοποιείται με πρώτες ύλες όπως αλάτι, λάστιχα οχημάτων, ακόμα και κόκαλα, κάτι που συνεπάγεται την ανακύκλωση άχρηστων υλών και τη μετουσίωσή τους σε κάτι που ξεπερνά πραγματικά τη φαντασία.
Κι όσο όλα αυτά συμβαίνουν στην πραγματικότητα του 2016, μερικά χρόνια πριν είχα προσωπικά την τύχη να έρθω σε επαφή με έναν καλλιτέχνη, ο οποίος πάντρεψε με τεράστια επιτυχία την τέχνη του με την οικολογία. Στα τέλη του 2011 βρέθηκα στη Λισαβόνα, όπου στο Μουσείο Berardo φιλοξενούνταν τότε μια έκθεση του Vik Muniz, Βραζιλιάνου φωτογράφου και γλύπτη. Θα τον έλεγε κανείς και ζωγράφο, μιας και ο καλλιτέχνης αυτός ασχολείται μεταξύ άλλων με τη δημιουργία πορτραίτων από σοκολάτα, μαρμελάδα, διαμάντια, μέχρι και σκουπίδια ή τυχαία μικροαντικείμενα, τα οποία κατόπιν φωτογραφίζει. Ένα κομμάτι εκείνης της έκθεσης περιλάμβανε ορισμένα ιδιαίτερα πορτραίτα μεγάλης κλίμακας, δημιουργημένα στη μεγαλύτερη χωματερή του κόσμου, το Jardim Gramacho, στο Ρίο ντε Τζανέιρο. Όλο το εγχείρημα περιγράφεται στο υπέροχο ντοκιμαντέρ “Waste Land”, ενώ ο θεατής επίσης μαθαίνει για την αυτόνομη κοινότητα που ζει στη χωματερή, και επιβιώνει από αυτή. Το πιο όμορφο στην υπόθεση; Τα έργα δημιουργήθηκαν και πουλήθηκαν, με σκοπό να δωθούν τα χρήματα στους ανθρώπους αυτούς, εξασφαλίζοντάς τους ένα καλύτερο μέλλον.
Όλα τα παραπάνω είναι απλώς μερικά παραδείγματα του πώς η τέχνη μπορεί να εξυπηρετήσει και μάλιστα να προστατέψει με τον τρόπο της το περιβάλλον. Ο ανθρώπινος νους είναι πραγματικά απεριόριστος. Ας πάρουμε ιδέες από τις τόσες ομορφιές που συμβαίνουν γύρω μας, ας εμπνευστούμε, ακόμα κι αν δεν είμαστε καλλιτέχνες με την στενή έννοια. Και η οικολογία, κυριολεκτικά ο λόγος για το σπίτι μας, είναι φροντίδα και δημιουργία για εμάς και για όλους. Είναι τρόπος σκέψης και ζωής, πιο κοντά στην ουσία της ζωής. Η αξιοποίηση της ουσίας αυτής μας φέρνει πιο κοντά σε αυτό που σημαίνει να είσαι άνθρωπος, παρά το ότι κοντεύουμε πολλές φορές να το ξεχάσουμε.
