Δύο γυναίκες κάθονται σε ένα παγκάκι στο πάρκο. “Η μητρότητα έχει πολλές στιγμές μοναξιάς και ώρες ώρες μου προκαλεί εγκλωβισμό” άκουσα να λέει με παράπονο η μία στην άλλη, τη στιγμή που στάθηκα να δέσω το κορδόνι μου στο απέναντι παγκάκι.

Σε όλη την υπόλοιπη διαδρομή και μέχρι να φτάσω στο σπίτι σκέφτηκα την αδερφή μου και όσες φίλες έγιναν μαμάδες αυτά τα χρόνια. Θυμήθηκα τη χαρά τους όταν άκουσαν πρώτη φορά το ”μαμά”, το αναψοκοκκίνισμα στα μάγουλα από τον μαξιλαροπόλεμο και το καμάρι τους για τις πρώτες χειροτεχνίες στο νηπιαγωγείο που κανείς, ποτέ, από εμάς τους υπόλοιπους δεν έχει το θάρρος να παραδεχτεί ότι καταλαβαίνει.

Θυμήθηκα αυτή τη λάμψη στα μάτια τους, ένα κράμα ευθύνης και περηφάνιας. Επίσης τα σχόλια για την κούραση, τις έγνοιες, τα ξενύχτια και την ανάγκη τους για μερικές μέρες κλεισμένες σε ένα spa. Και μαζί με αυτά θυμήθηκα ότι όλες -ή σχεδόν όλες- αυτό το τελευταίο το ψιθύρισαν λες και είχαν ενοχές που ζήτησαν δύο μέρες σε ένα spa ή/και το ”πασπάλισαν” με μία δόση χιούμορ.

Περιλαμβάνει η μητρότητα αρνητικά συναισθήματα;

Η Δήμητρα Γούναρη, πιστοποιημένη Parent Coach μας ζητά να σκεφτούμε δύο εικόνες. Η μία είναι η μητέρα που αγκαλιάζει το παιδί με τρυφερότητα, το συναίσθημα πληρότητας που αισθάνεσαι όταν παρατηρείς το παιδί σου, οι ατελείωτες αγκαλιές και τα γέλια. Η άλλη εικόνα είναι η σωματική και ψυχική κόπωση, η έγνοια που δεν βγαίνει ποτέ από μέσα σου, η αυπνία τα πρώτα χρόνια, οι φίλοι/ες που δεν μπορείς να δεις όπως ήθελες κι άλλα πολλά.

“Και οι δύο εικόνες αφορούν στη μητρότητα και είναι και οι δύο το ίδιο αληθινές προκαλώντας και τα ανάλογα συναισθήματα”. διευκρινίζει η κυρία Γούναρη. “Μπορούν να συμβαίνουν και τα δύο μαζί. Να είμαστε πολύ κουρασμένες και εξαντλημένες από μία απαιτητική μέρα που να μην αντέχουμε να ακούσουμε ένα ακόμα ”μαμά!”, χωρίς να μειώνει στο ελάχιστο την αγάπη που έχουμε για το παιδί μας. Έχουμε μάθει δυστυχώς να αντιμετωπίζουμε τη μητρότητα με αυτή τη διάκριση των δύο εικόνων. Ενώ η αλήθεια της μητρότητας είναι σε μία συνολική εικόνα που τα έχει όλα. Όλα αυτά και ότι ακόμα μπορεί να κουβαλάει μια ανθρώπινη σχέση”.

Τι φοβούνται συνήθως οι γυναίκες ότι θα χάσουν αφού γίνουν μητέρες;

Σύμφωνα με την κ. Γούναρη δεν είναι ξεκάθαρο ότι γνωρίζεις τι ρισκάρεις και τι είναι αυτό που θα χάσεις όταν θα γίνεις μητέρα. “Κι αυτό μπορεί να είναι και θετικό. Παραμένει ακόμα σημαντική η πίεση για να γίνει κάποια μητέρα που νομίζω ότι ο φόβος της μη πλήρωσης αυτού του ρόλου ξεπερνά τον φόβο που ρωτάς. Απαντώντας μόνο από την προσωπική μου εμπειρία, φοβόμουν μην χάσω τον απόλυτο έλεγχο (που νόμιζα ότι είχα) του ίδιου μου του εαυτού.”

Τη συγκεκριμένη θέση όπως φαίνεται επιβεβαιώνει κι η Έλενα Δεδούση, μαμά δύο αγοριών, ενός εννέα ετών και ενός 19 μηνών. “Μητέρα έγινα για πρώτη φορά στα 30 μου και είχα μάλλον, αυτό που σήμερα θα αποκαλούσα, «άγνοια κινδύνου». Μου πήρε πολύ χρόνο να συνέλθω από το σοκ, αν σκεφτείς πως δεύτερο μωρό έκανα σχεδόν μια δεκαετία αργότερα.”

Από κόρη κάποιου γίνεσαι η μαμά κάποιου. Η σημασία της ψυχολογικής προετοιμασίας για αυτή τη μετάβαση

Όπως φαίνεται σύμφωνα με τους ειδικούς αυτή είναι μια συνεχής διεργασία η οποία δεν σταμάτα ποτέ. “Εννοείται ότι οποιαδήποτε υποστήριξη λαμβάνει μία γυναίκα πριν γεννήσει το παιδί και την ίδια στιγμή γεννήσει και τη μητέρα μέσα της, είναι θετική αλλά δεν μένει ποτέ εκεί. Η μητέρα αλληλοεπιδρά με το παιδί και την ίδια στιγμή αλληλοεπιδρά και με τον εαυτό της ως παιδί και ότι αυτό φέρει. Υπάρχουν γυναίκες που σε αυτή τη διεργασία ανακαλύπτουν τον εαυτό τους και η μητρότητα βιώνεται ως κάτι εξαιρετικά αποκαλυπτικό. Μακάρι να μπορούσαμε όλες να ανακαλύπταμε τον αυθεντικό εαυτό μας στο πλαίσιο της προετοιμασίας μας. Θα ήταν ωφέλιμο για το παιδί, για εμάς και για όλο το σύστημα της οικογένειας”, διευκρινίζει η κυρία Γούναρη.

“Πέραν από τις ορμονικές αλλαγές που θα έρθει αντιμέτωπη και θα επηρεάσουν σημαντικά τη καθημερινότητα της, τα άγχη και οι ανάγκες του μωρού τον πρώτο καιρό, ειδικά για τη νέα μαμά, είναι μια μεταβατική περίοδος που θέλει υπομονή, κατανόηση και αποδοχή από το περιβάλλον της, στο σύνολο του αλλά και από την ίδια” συμπληρώνει η Μαρία Γιαννοπούλου, Ψυχολόγος, Εκπαιδευμένη στην Ψυχοθεραπεία Gestalt.

Ο ρόλος του περιβάλλοντος στη ψυχολογία μίας νέας μαμάς

“Νομίζω ότι δεν μπορείς να αποκόψεις κανέναν ζωντανό οργανισμό από τις συνθήκες που ζει και αλληλοεπιδρά. Το περιβάλλον και με αυτό εννοώ υλικές συνθήκες, σχέσεις, άνθρωποι, κουλτούρα, στερεότυπα παίζουν καθοριστικό ρόλο στην ψυχολογία της νέας μαμάς. Πως θα μπορούσε να γίνει και διαφορετικά;” αναρωτιέται η κυρία Γούναρη.

Σύμφωνα με την parent coach οι νέες μητέρες χρειάζονται ένα υποστηρικτικό περιβάλλον από πρακτικές λύσεις (εργασίες στο σπίτι, επαγγελματίες υγείας, φαγητό) μέχρι τον αυθεντικό ενδιαφέρον να ακουστούν. “Ιδίως το δεύτερο είναι πολύ κρίσιμο τα πρώτα χρόνια. Θα υπάρχουν πολλά πράγματα που δεν θα είναι όπως τα φανταζόμαστε. Μπορεί καλύτερα αλλά μπορεί πιο δύσκολα. Είναι πολύ βοηθητικό να υπάρχουν άνθρωποι στο περιβάλλον που θα δείξουν κατανόηση και ενσυναίσθηση σε όλα αυτά τα «αρνητικά» συναισθήματα μιας μητέρας.”

Οι ενοχές και η μητρότητα

Η ανεμελιά, τα ταξίδια και ο χρόνος με τον εαυτό σου είναι οι απαντήσεις που επικρατούν όταν ρωτάς μία μαμά τι είναι αυτό που της λείπει πιο πολύ από τη ζωή πριν ένας άνθρωπος τη φωνάζει μαμά.

”Και ακόμα και σήμερα, τόσα χρόνια μετά, νιώθω ακριβώς τις ίδιες ενοχές για όλα όσα άφησα πίσω. Εξάλλου, πάντα στην ζωή όταν κάνουμε μια επιλογή κάτι κερδίζουμε και κάτι χάνουμε. Αν με ρωτήσεις όμως τι είναι αυτό που μου λείπει πιο πολύ, θα σου απαντήσω ένα πράγμα με σιγουριά: η ξεγνοιασιά μου.” μας απαντά η Έλενα.

Για τη Βιβή Μπασινά το πρώτο διάστημα του νέου της ρόλου τα πράγματα ήταν λίγο πολύ παρόμοια. “Τέλος η πολυτέλεια να σκέφτεσαι μόνο τον εαυτό σου φιλενάδα! Αυτή ήταν η πρώτη μου σκέψη αφού επέστρεψα από το μαιευτήριο παρέα με το μωρό μας. Κάθισα στο κρεβάτι χαζεύοντας το μωρό να κοιμάται δίπλα μου και νομίζω ότι έμεινα σε αυτή την κατάσταση για 19 μέρες, μέχρι να φύγω για το αεροδρόμιο και να επιστρέψω στην Ισπανία όπου ζούσαμε με τον άντρα μου εκείνη την περίοδο. Μεταξύ της αυπνίας, της ταλαιπωρίας και της ευθύνης της φροντίδας του νεογέννητου, απλώς ξυπνάς μια μέρα και δεν μπορείς να θυμηθείς ποια ήσουν κάποτε. Εκεί ξεκινάς να πενθείς για την απώλεια του εαυτού σου, νιώθοντας ότι αυτό το άτομο που ήσουν πριν γίνεις μαμά, πραγματικά έχει χαθεί για πάντα. Πενθείς γιατί δεν θα είσαι ξανά ανέμελη, γιατί δεν θα μπορείς να κάνεις ότι θέλεις, γιατί το σώμα που είχες πριν την εγκυμοσύνη ανήκει στο παρελθόν. Δεν νομίζω ότι υπάρχει γυναίκα που θα πει ότι μερικές φορές δεν της λείπει ο εαυτό της πριν τη μητρότητα, αλλά με την πάροδο του χρόνου ανακτάς τον εαυτό σου ενώ δέχεσαι ότι δεν θα είσαι ποτέ η ίδια. Και αυτό είναι ΟΚ, γιατί μεγαλώνουμε, αλλάζουμε, εξελισσόμαστε.”

Πώς θα μπορούσε να διαχειριστεί μία μαμά τις ενοχές που νιώθει κάθε φορά που αναπολεί τη ζωή της πριν το παιδί;

“Γιατί να θεωρούμε ως αυτονόητες τις ενοχές μιας μητέρας όταν σκέφτεται και αναπολεί τη ζωή της πριν το παιδί;” επανεξετάζει η κυρία Γούναρη. “Σε αυτές τις ενοχές παρατηρώ αυτό το στερεότυπο της μητέρας που πάντα πρέπει να εκφράζει την εικόνα την πρώτη, με την πληρότητα, χαρά και τρυφερότητα. Μια μητέρα που πρέπει να αισθάνεται μόνο χαρά για το ρόλο της και όποτε σκεφτεί κάτι άλλο να το διώχνει με τρόμο, μήπως αποτελεί ένδειξη ότι είναι λιγότερο καλή μητέρα.

Δεν είμαστε ποτέ ένα πράγμα. Είμαστε άνθρωποι και αναπτύσσουμε στη διάρκεια της ζωής μας πολλούς και διαφορετικούς ρόλους. Ακόμα και την ίδια χρονική στιγμή είμαστε μητέρες αλλά είμαστε και φίλες και εργαζόμενες. Και είναι πολύ κρίσιμο να μπορούμε να κάνουμε χώρο σε αυτούς τους ρόλους μέσα μας ώστε να αναπτυσσόμαστε προς όλες τις πλευρές μας. Όπως ακριβώς υποστηρίζουμε τη συνολική ανάπτυξη του παιδιού μας.

Μια μητέρα μου το είχε πει πολύ ωραία … «Μου λείπουν πολύ αυτές οι child – free κουβέντες» και εννοούσε συζητήσεις με ενήλικες που δεν θα αφορούν στα παιδιά ή δε θα πραγματοποιούνται με την παρουσία παιδιών. Ιδίως τα πρώτα χρόνια, οι μόνες «child free» στιγμές που έχουμε να σκεφτούμε είναι πριν το παιδί. Όσο όμως περνάει ο χρόνος, μεγαλώνει το παιδί, προσαρμοζόμαστε κι εμείς και βρίσκουμε τρόπους να κατακτούμε αυτή την ξεγνοιασιά στο παρόν μας, χωρίς να αναπολούμε κάτι που πλέον θα μας φαίνεται πολύ μακρινό.”

Η ψυχολογία θα κατέτασσε αυτή την αλλαγή στις διεργασίες-απώλειες που βιώνει μία γυναίκα; Θα μπορούσαμε να μιλήσουμε και για μία μορφή πένθους;

Την απάντηση εδώ μας δίνει η ψυχολόγος Μαρία Γιαννοπούλου εξηγώντας μας περισσότερο για τις αλλαγές στη ζωή μιας γυναίκας αλλά και τι σημαίνει απώλεια για την ψυχολογία. “Με τον ερχομό ενός μωρού η γυναίκα βιώνει μια πληθώρα συναισθημάτων όχι όμως μόνο ευχάριστα και αποδεκτά συναισθήματα αλλά και συναισθήματα άσχημα που πολλές φορές ντρέπεται να εκμυστηρευτεί. Είναι λογικό και αναμενόμενο όπως κάθε μεγάλη αλλαγή στη ζωή μας να επιφέρει κάποιες ανισορροπίες. Ο ερχομός ενός παιδιού φυσικά και φέρνει χαρά όμως, δεν παύει να είναι μια μεγάλη αλλαγή για τη γυναίκα, και μια απώλεια του τρόπου ζωής της μέχρι τώρα, όπως του τουλάχιστον τον ήξερε.

Η απώλεια δεν συνεπάγεται πάντα τον χαμό ενός αγαπημένου προσώπου αλλά καμία φορά του ίδιου τους μας του εαυτού όπως τον ξέραμε μέχρι τώρα, της συνοχής της προσωπικότητας μας και της συναισθηματικής μας ισορροπίας. Κάθε αλλαγή είναι μια απώλεια, δεν υπάρχει εξέλιξη χωρίς να χάνεται κάτι. Η νοηματοδότησή όλων των αλλαγών, είναι σημαντική ώστε να προχωράμε στη ζωή ενσωματώνοντας και τιμώντας όλα όσα ανεπιστρεπτί έφυγαν για πάντα (Neimeyer, 2006a).

“Η απώλεια είναι ένα αναπόφευκτο κομμάτι της ζωής, είτε πρόκειται για το θάνατο κάποιου αγαπημένου προσώπου, είτε για αποξένωση απο εν ζωή φίλους και οικογένεια, είτε για ασθένεια, ανεργία, συνταξιοδότηση, διαζύγιο, υιοθεσία, μετανάστευση, είτε για οποιαδήποτε χωρισμό από ένα πρόσωπο, μέρος, πράγμα ή δραστηριότητα με τα οποία έχουμε συνδεθεί και τα οποία αποτελούν σημαντικό κομμάτι της ταυτότητας ή της αίσθησης του εαυτού μας”, διευκρινίζει η κυρία Γιαννοπούλου.

“H απώλεια προκαλεί το πένθος, το Πένθος είναι μια επώδυνη, φυσιολογική διαδικασία της επεξεργασίας μιας απώλειας, που αποσκοπεί στην προσαρμογή και την εναρμόνιση της εσωτερικής και εξωτερικής μας κατάστασης απέναντι σε μια νέα πραγματικότητα (Μπουκάι, 2010). Μας επηρεάζει σε όλα τα επίπεδα της εμπειρίας μας, δηλαδή στο σωματικό, συναισθηματικό, γνωστικό, κοινωνικό, πνευματικό και θρησκευτικό επίπεδο (Sabar, 2000). Η απώλεια, επίσης οδηγεί σε σοβαρές αλλαγές στη λειτουργικότητα μας και στο πώς αντιλαμβανόμαστε τον εαυτό μας, το μέλλον μας, το παρελθόν μας, τις σχέσεις μας, την ταυτότητά μας. Σύμφωνα με τη θεραπεία Gestalt, στην περίπτωση μιας σημαντικής απώλειας στη ζωή ενός ατόμου προκαλείται μια ανισορροπία στο σύστημα αυτορρύθμισης του πεδίου οργανισμού-περιβάλλοντος (Vazquez Bandin, 2012). Η αλλαγή είναι ο αποχαιρετισμός μιας παλιάς οικείας κατάστασης και η αντιμετώπιση μιας νέας και πρωτόγνωρης κατάστασης. Κάθε αλλαγή εμπεριέχει μια απώλεια και κάθε απώλεια εμπεριέχει και μια αλλαγή. Είναι δυο έννοιες άρρηκτα συνδεδεμένες μεταξύ τους (Kübler – Ross, & Kessler, 2012).”

Είναι υγιές τελικά να αναπολείς τη ζωή που είχες πριν αποκτήσεις αυτόν τον ρόλο;

Η Παυλίνα Κωνσταντάρα, μαμά του εξάχρονου Στέφανου, παραδέχεται αυτή τη νοσταλγία ακυρώνοντας τη αυτόματα με πολύ τρυφερό τρόπο. “Δεν είναι τυχαίο το χιούμορ των νέων μαμάδων, αυτό που αφορά στην προηγούμενη ζωή μας και αναφέρεται κυρίως στο γεγονός ότι από τη στιγμή που γίνεσαι μαμά, η λέξη «ανεμελιά» σβήνεται από το λεξιλόγιο σου. Με όλες τις εφαρμογές που μπορεί να έχει. Αλλά δεν πειράζει, το προσωπικό σου λεξικό δεν θα μείνει άδειο σε εκείνο το σημείο, καθώς η λέξη «ευθύνη» διπλασιάζεται. Ο παππούς μου ήταν παιδίατρος. Έλεγε, αν δεν έχεις παιδί έχεις ένα καημό. Αν έχεις παιδί έχεις χίλιους. Καταλαβαίνω ακριβώς τι εννοούσε. Δεν θρηνώ για τα πάρτι, για τα ξενύχτια, για τις απρόσμενες εξόδους. Θρηνώ μερικές φορές όμως που δεν μπορώ να πάρω ένα backpack, να μπω σε ένα αεροπλάνο και να ταξιδέψω για εβδομάδες. Και δεν θρηνώ επειδή δε μπορώ. Θρηνώ κυρίως επειδή πλέον δε θέλω.”

Ίσως η σύνδεση μητρότητας και νοσταλγίας να είναι λανθασμένη σε κάποιες περιπτώσεις. “Δεν έχει να κάνει με τη ζωή πριν τη μητρότητα. Έχει να κάνει με τη ζωή που είχες γενικά. Χρονικά συνήθως αυτή η περίοδος παραπέμπει σε μια περίοδο σωματικής ζωντάνιας, ανεμελιάς κ.τ.λ. την οποία αρκετές φορές αναπολούμε όλες μας. Όπως είναι ΟΚ να μην αναπολείς τίποτα αν για σένα αυτή η περίοδος της ζωής σου σημαδευτεί από αρνητικά γεγονότα” εξηγεί η κυρία Γούναρη για τη νοσταλγία για τη ζωή πριν το παιδί.

“Το ορόσημο της μητρότητας τοποθετείται κυρίως λόγω όλων αυτών που δεν μπορείς να κάνεις με το παιδί. Μπορεί να αναπολείς πράγματα που έκανες και πλέον δεν είναι εύκολα να γίνουν. Και αυτή η διαδικασία της αναπόλησης νομίζω ότι εντάσσεται ομαλά στη διεργασία της προσαρμογής. Όπως επίσης υπάρχουν γυναίκες που βουτάνε με φόρα στη μητρότητα τα πρώτα χρόνια της ζωής του παιδιού τους και δεν αισθάνονται την ανάγκη να ζήσουν κάποια άλλη εμπειρία ή να σκεφτούν καν κάτι διαφορετικό.”

Έρχεται άραγε μία μέρα που πια η μητέρα δεν αναπολεί τις μέρες που έβγαινε ανέμελη μέχρι τις 5 το πρωί;

“Προσωπικά αν με ρωτήσετε, δεν το αναπολώ καθόλου, αντίθετα, σκέφτομαι σε τι βασανιστήρια έβαζα τον εαυτό μου στο παρελθόν και πόσο αφρόντιστο τον είχα” σχολιάζει η κυρία Γούναρη. “Νομίζω ότι δεν εξαρτάται από το ρόλο της ως μητέρα αλλά ως άνθρωπος γενικά. Υπάρχουν γυναίκες που δεν είναι μητέρες και δεν αναπολούν αυτό το ξενύχτι.”

Αυτό ναι, μπορώ να το επιβεβαιώσω κι εγώ. Τα ξενύχτια εμείς που δεν είμαστε μαμάδες δεν τα αναπολούμε. Ίσως επειδή νομίζουμε ότι μπορούμε ανά πάσα στιγμή να τα κάνουμε, κι ας μην τα κάνουμε ποτέ τελικά. Με τη διαφορά πως στο άλλο δωμάτιο έχουμε  τον διάδρομο γυμναστικής κι όχι ένα παιδικό κρεβατάκι -για κάποιες έστω προς το παρόν-.

“Την ανεμελιά όσο μεγαλώνεις και κάνεις βήματα προς τον εαυτό σου την κατακτάς διαφορετικά”, είναι η τροφή για σκέψη που μας αφήνει στο τραπέζι η κυρία Γούναρη κι αυτό μαντεύουμε πως είναι η απάντηση που πρέπει να σερβίρουμε στον εαυτό μας όλες τις φορές που νοσταλγήσαμε ένα ξέφρενο πάρτι, ένα απρόοπτο road trip, ένα πρωινό handover που μετά μετανιώσαμε πικρά. Είτε κάποιος σε φωνάζει μαμά είτε όχι.

Ευχαριστούμε θερμά τη κυρία Δήμητρα Γούναρη, πιστοποιημένη Parent Coach από το Parent Coaching Institution, πιστοποιημένη εκπαιδεύτρια γονέων (API) και συνεργάτη του δικτύου της Attachment Parenting Hellas. 

Την κυρία Μαρία Γιαννοπούλου, Ψυχολόγος ΑΠΘ, MSc Εκπαιδευμένη στην Ψυχοθεραπεία Gestalt, PgD Παιδοψυχολογία & Ψυχολογία Εφήβου, Ιδρυτικό Μέλος www.allaboutparents.gr 

Καθώς και τις κυρίες Βιβή Μπασινά, Έλενα Δεδούση και Παυλίνα Κωνσταντάρα για τη ευγενική συμμετοχή τους στο άρθρο.