Δεν ξέρω τι σχέση έχω εγώ με τον θάνατο. Ξέρω ότι από όταν ήμουν μικρή μου άρεσαν τα μακάβρια πράγματα. Είχα την περιέργεια να δω ένα ατύχημα από κοντά. Θα κατέβαινα από το αυτοκίνητο. Δεν ξέρω το γιατί. Ίσως επειδή ο πατέρας μου πιστεύει στη μεταθανάτιο ζωή. Ίσως επειδή πιστεύει πώς η ζωή συνεχίζεται και δεν χανόμαστε τελικά. Όταν πέθανε ο παππούς μου, ο πατέρας του, τον οποίο λατρεύαμε και οι δύο, ο μπαμπάς μου ήρθε και με πήρε από τη στάση του λεωφορείου – είχα μόλις γυρίσει από το σχολείο.

Έβαλε τη μουσική στη διαπασών και μάλιστα – δεν θα το ξεχάσω ποτέ – έπαιζε σε CD το κομμάτι «Εκεί στον Νότο». Δεν μου είπε κάτι για τον παππού ο οποίος είχε φύγει από τη ζωή εκείνη την ημέρα. Με πήγε βόλτα και ακούγαμε μουσική. Όταν γυρίσαμε σπίτι, μου το είπε και θυμάμαι εκνευρίστηκα πολύ μαζί του διότι δεν με ειδοποίησε όσο ήμουν σχολείο για να φύγω και να πάω να χαιρετίσω τον παππού μου και να σταθώ δίπλα στον πατέρα μου.

Έχοντας μεγαλώσει, νομίζω φοβάμαι και φοβάμαι πολύ. Βλέπω σε εφιάλτες να χάνω δικούς μου ανθρώπους και ξυπνάω ιδρωμένη, με δάκρυα στα μάτια, κατατρομαγμένη και μάλιστα η αίσθηση αυτή με συνοδεύει για αρκετές ώρες μέσα στην ημέρα μέχρι να συνέλθω. Νομίζω η ανάγκη του πατέρα  μου να μην τρομάζει από τον θάνατο μεταφράζεται σε μεταθανάτιο ζωή και νομίζω πώς το γεγονός πως δεν φοβόμουν τον θάνατο μικρή ήταν γιατί με μεγάλωσε ο πατέρας μου νομίζοντας πως εγώ είμαι άτρωτη και εκείνος Super ήρωας.

Όσο μεγαλώνω, μεγαλώνει μαζί μου και η αίσθηση κινδύνου. Όσο μεγαλώνει ο πατέρας μου, μεγαλώνει και ο φόβος μου να τον χάσω. Νομίζω πως όταν συμβεί αυτό – θα «χαθώ».

Τον Βασίλη Μπαμπούλα τον έμαθα από τα Social Media της επιχείρησής του. Είχαν έναν μαγικό τρόπο να παραθέτουν εικονίδια στο instagram με πάρα πολύ έξυπνες ατάκες της καθημερινότητας, που εμπεριείχαν το θάνατο αλλά και το γέλιο. Ήθελα να τον γνωρίσω. Έτσι λοιπόν, ανεβαίνοντας στη Θεσσαλονίκη για δουλειά τις προάλλες, αποφάσισα να του μιλήσω και να τον ρωτήσω διάφορα που είχα στο μυαλό μου. Μπορεί να ακούγονται κυνικά και σκληρά αλλά είναι κομμάτι της ζωής ή τέλος πάντων, αν όχι της ζωής, του προγραμματισμού της πορείας ενός ανθρώπου.

Βασίλη, σε ευχαριστώ για την ειλικρίνεια και την ανθρωπιά.

Πότε ξεκίνησες και γιατί να ασχολείσαι με αυτή τη δουλειά;

Ξεκίνησα σε ηλικία 22 ετών ξεκάθαρα από επιλογή μου. Ήταν καλή ώρα μια συζήτηση όπως κάνουμε εμείς τώρα την οποία έκανα με τον πατέρα μου, μου είπε «αγόρι μου τί θέλεις να κάνεις στη ζωή σου» και του απάντησα «μπαμπά θέλω να ακολουθήσω τη δουλειά σου». Τότε δεν είχα κατανοήσει τους λόγους για τους οποίους ήθελα να ακολουθήσω την επαγγελματική διαδρομή του πατέρα μου  – μου άρεσε όπως το γεγονός ότι ο πατέρας μου έδωσε μια διαφορετική νότα σε αυτό το επάγγελμα και αυτό ήταν που με γοήτευσε. Δεν ήξερα τι θα ακολουθήσει – αλλά σίγουρα ήταν μια συνειδητή επιλογή – 14 χρόνια πλάκα – πλάκα – μεγάλωσα – και νιώθω τυχερός, όχι επειδή τυχαίνει να είναι μια επιτυχημένη επιχείρηση αλλά επειδή έχω πάρει πολλά μαθήματα μέσα από αυτήν που ελάχιστοι άνθρωποι μπορούν να τα πάρουν.

Ποια είναι αυτά τα μαθήματα που πήρες όπως αναφέρεις;

Να εκτιμάς την κάθε στιγμή, δεν μας ανήκει τίποτα – ανά πάσα στιγμή μπορούμε να τα χάσουμε όλα, είτε αυτά είναι υλικά αγαθά είτε είναι έννοιες όπως η υγεία μας,  είτε είναι οι αγαπημένοι μας άνθρωποι και σίγουρα δεν είμαι υπέρμαχος του moto «ο χρόνος είναι δώρο», θεωρώ πως όσο κυλάει ο χρόνος μας αφαιρεί πράγματα από τη ζωή μας, επομένως πρέπει να τα χαρούμε όλα στον μέγιστο βαθμό. Όλοι έχουμε προβλήματα, είτε μικρά είτε μεγάλα αλλά πρέπει με το πού ξυπνάμε το πρωί να αισθανόμαστε τυχεροί και ευγνώμονες. Αν το εφαρμόζω; Όχι πάντα. Πέφτω κι εγώ σε αυτήν την παγίδα.

Πώς διαχειρίζεσαι τον πόνο των άλλων ανθρώπων; Σε επηρεάζει; Όταν τελειώσει μια κηδεία, θα πας ύστερα για ένα φαγητό με τους φίλους σου και πως θα είσαι σε αυτό το φαγητό;

Θα πάω. Έχει τύχει πολλές φορές μετά από κηδεία να πάω και για φαγητό και για ποτό και πάντα θα μοιραστώ με τους φίλους μου αυτά που έχουν συγκλονίσει, εάν με έχουν συγκλονίσει γιατί για να μην είμαστε και υποκριτές δεν συγκλονίζεσαι σε κάθε κηδεία, δηλαδή το να φύγει από τη ζωή ένας άνθρωπος 90 ετών είναι η φυσιολογική πορεία της ζωής για τον οικείο – για τον συγγενή είναι ο πόνος της απώλειας του δικού του ανθρώπου αλλά εμένα ως τρίτο άτομο στην εξίσωση δεν μπορεί να με θλίψει, όπως με συγκλονίζει ο χαμός ενός νέου ανθρώπου ή ένας οποιοδήποτε ξαφνικός θάνατος – όχι από φυσικά αίτια.

Σε αυτήν την επαγγελματική πορεία όλα αυτά τα χρόνια, τί σε έχει στιγματίσει, τι σε έχει «σημαδέψει»;

Μου έχουν μείνει στο μυαλό και στην καρδιά ανθρώπινες ιστορίες τις οποίες θα διηγούμαι για χρόνια. Παραδείγματος χάριν. Είχαμε πάει σε ένα σπίτι για μια κηδεία. Η σύζυγος είχε χάσει τον σύζυγο. Θυμάμαι να κλαίει ασταμάτητα για ώρες και μέρες όπου αναγκάστηκα να την ρωτήσω: κυρία Μάρθα, γιατί κλαίτε τόσο πολύ, (άνθρωποι ηλικίας 65 ετών) και μου απαντάει: «αγόρι μου αυτός ο άνθρωπος ήταν ο ανεκπλήρωτος έρωτάς μου, ήμασταν ερωτευμένοι στα 18, παντρευτήκαμε άλλους ανθρώπους, ανταμώσαμε ξανά στα 63, δεν μας έδιναν οι σύζυγοί μας διαζύγιο και πριν 6 μήνες τον παντρεύτηκα και δεν πρόλαβα να τον χαρώ – μην κάνεις μου είπε ποτέ αυτό το λάθος στην ζωή σου. Είναι πραγματικά συγκλονιστική αυτή η ιστορία.

Με έχει στιγματίσει επίσης η ιστορία ενός παιδιού. Το παιδί αυτό γεννήθηκε με ένα πρόβλημα εκ γενετής και ήξερε ότι το μέγιστο προσδόκιμο ζωής του ήταν τα 20 χρόνια, και στα 19 πέθανε. Σε αυτά τα 19 έτη όμως το παιδί αυτό έκανε τα πάντα – σπούδασε- προσπάθησε να πετύχει τα πάντα σαν να επρόκειτο να συνεχίσει η ζωή του κανονικά  – αυτά είναι μαθήματα ζωής και είναι ιστορίες βαθιά χαραγμένες μέσα μου. Μετά αναρωτιέμαι, για το πόσο αχάριστοι είμαστε εμείς, που τα έχουμε όλα, έχουμε την υγεία μας, πρώτο και κύριο αλλά αναλωνόμαστε σε μικροπράγματα.

Πώς αυτή η δουλειά έχει αλλάξει τον τρόπο που βλέπεις και θεωρείς τα πράγματα;

Τον έχει αλλάξει εντελώς. Με έχει κάνει πολύ κυνικό. Μου λένε οι φίλοι μου για τα προβλήματά τους, μια αύξηση ενοικίου, μια μείωση μισθού και τα θεωρώ αστεία. Είμαι πολύ τυχερός που έχω ζήσει πολλά πράγματα, έχω παραστεί σε πολλές ζωές ανθρώπων που έχουν μοιραστεί μαζί μου κάποιες από τις πιο ευάλωτες στιγμές τους – είμαι από τους πρώτους ανθρώπους που συναντούν μετά τον χαμό του δικού τους και έχουν ανάγκη να μιλήσουν, να ξεσπάσουν. Δεν τους αντιμετωπίζω ποτέ με απάθεια. Έχω ανάγκη κι εγώ να μάθω την ιστορία τους για να μάθω όσα περισσότερα μπορεί να με διδάξει αυτή η ζωή.

Δεν πιστεύω πως αυτό που σου λέω ακούγεται εγωιστικό αλλά θέλω να αισθανθώ τον πόνο, την αγάπη, τη στεναχώρια, την αγανάκτηση και όλη την βεντάλια των ανθρώπινων συναισθημάτων ενός ανθρώπου προς έναν άλλον. Για μένα είναι πολύτιμο που κάνω αυτή τη δουλειά, κάνουμε ένα λειτούργημα που πολλοί δεν το βλέπουν έτσι, φυσικά υπάρχει και ο παράγοντας του κέρδους, επιχείρηση έχουμε,  δεν το συζητάω αυτό και δεν θα παραστήσω τον καλό Σαμαρείτη, αλλά ότι μου δίνονται όλα αυτά τα μαθήματα ζωής, δωρεάν, είναι ανεκτίμητο.

Πώς επηρεάζει το επάγγελμά σου τον τρόπο που βλέπεις και σε βλέπουν οι δικοί σου άνθρωποι;

Έχω κάνει πολλά λάθη μέχρι σήμερα, όσα έχω προλάβει να κάνω. Η δουλειά μου αυτή, λόγω του ότι βλέπω πολλά άσχημα συμβάντα με έχει κάνει να βλέπω τα πράγματα καλοπροαίρετα, δηλαδή αντιστρόφως ανάλογα, και αυτό με κάνει ευάλωτο, αρκετά ευάλωτο. Δεν στέκομαι πλέον στα αρνητικά στοιχεία των άλλων. Μου φαίνομαι πολύ κοντόφθαλμα, η γκρίνια, η μιζέρια και ότι άλλο μπορεί κάποιος να προσθέσει. Αλλά δεν με πειράζει, καθόλου δεν με πειράζει, διότι εγώ βλέπω τη ζωή έτσι με αυτόν τον τρόπο.

Πώς είναι να φοράς κάθε μέρα μαύρα;

Είναι και επιλογή μου επειδή μου αρέσει, δεν συνδέεται δηλαδή με τον ψυχικό μου κόσμο ή διάθεση. Φυσικά φέρω διαφορετική ψυχολογία φορώντας μαύρα στη δουλειά και διαφορετική ψυχολογία φορώντας μαύρα έξω για διασκέδαση.

Έχεις δεχτεί ποτέ κριτική, αρνητική κριτική για το επάγγελμά σου ή άκουσες ποτέ από κάποιον το εξής: Εσύ βγάζεις λεφτά από τον πόνο του άλλου;

Ποτέ. Η τουλάχιστον δεν το εξέλαβα έτσι. Από την άλλη επιχείρηση έχω, να βιοποριστώ με αέρα δεν γίνεται, πρέπει να βγουν λεφτά για να πληρωθεί το προσωπικό, από εκεί και πέρα θεωρώ πως αυτό που κάνουμε το κάνουμε με αξιοπρέπεια και ο κόσμος το εκλαμβάνει αυτό οπότε δεν έχω βρεθεί στη θέση αυτή για την οποία με ρωτάς ή τουλάχιστον δεν έχει φτάσει κάποιος σε σημείο να μου το πει – άσχετα από το αν το έχει σκεφτεί.

Πόσες ώρες εργάζεσαι καθημερινά και τί ακριβώς κάνεις;

Αφιερώνω στη δουλειά από 10 έως 14 ώρες την ημέρα σε καθημερινή βάση. Θα μιλήσω με πελάτες, θα μιλήσω με προμηθευτές, θα ασχοληθώ με το marketing, θα είμαι παρών σχεδόν σε όλες τις τελετές που αναλαμβάνουμε. Όσον αφορά την παρουσία μου στις τελετές, θα σου πω πως πρέπει να είμαι παρών, για να κατευθύνω τον κόσμο, σκέψου το σαν event, σε ένα event υπάρχει ένας planner, ακριβώς το ίδιο είναι και η κηδεία – είναι ακριβώς η ίδια διαδικασία, έρχεται ο κόσμος στην κηδεία, πρέπει να τους υποδείξεις πού θα καθίσουν, να τους ενημερώσεις για την ροή, να φροντίσεις για την μετακίνησή τους και έπειτα ακολουθεί μια δεξίωση, να κανονίσεις τα διαδικαστικά, να ρυθμίσεις το menu – είμαι παρών σε κάθε κηδεία κι εγώ και ο πατέρας μου και όλο μας το προσωπικό.

Έχεις βρεθεί σε κηδεία που αναβλύζει από υποκρισία και πώς υποδηλώνεται η υποκρισία αυτή, σε μια κηδεία;

Πολλές φορές. Είναι φρικτό. Έχοντας πολλούς ρόλους εγώ προσωπικά σε μια κηδεία, δηλαδή μεταφέρω με το αμάξι μου τους συγγενείς στην κηδεία, ακούω όλες τις οικογενειακές συζητήσεις μεταξύ τους, κατά τη διάρκεια της διαδρομής. Έχει τύχει να έχει πεθάνει ένας κύριος ηλικίας 60 ετών και εγώ να βρίσκομαι στο αυτοκίνητο με την πρώην σύζυγό του, η οποία έβριζε στα παιδιά του εκλιπόντος την νυν σύζυγο και να συζητάνε για το ποιος θα πάρει το σπίτι και άλλα περιουσιακά στοιχεία, προτού καν ξεκινήσει η κηδεία – την ώρα της κηδείας να είναι χωρισμένοι όλοι σαν σε στρατόπεδο και την ώρα της δεξίωσης να τσακώνονται όλοι με όλους – και όταν λέω τσακώνονται – εννοώ να πιάνονται στην κυριολεξία στα χέρια, να γίνεται El Dorado.

Τα έχω ζήσει και αυτά – μέγιστη υποκρισία. Ψεύτικα κλάματα.

Τι σκεφτόσουν εκείνη τη στιγμή;

Σκεφτόμουν πόσο τυχερός είμαι που έχω μια οικογένεια, αντικειμενικά καλή και αγαπημένη, που οι γονείς μου αν και χωρισμένοι έχουν άριστες, πραγματικά άριστες σχέσεις μεταξύ τους, αυτή ήταν η πρώτη μου σκέψη, και η δεύτερη μου σκέψη ήταν πως αν δεν ήμουν ο Μπαμπούλας με το γραφείο τελετών και ήμουν ένας τρίτος, ένας εξωτερικός παρατηρητής, πραγματικά θα τους έβριζα αυτούς τους ανθρώπους.

Έχεις εκφράσει ποτέ τα προσωπικά σου συναισθήματα σε μια κηδεία;

Ναι. Ήταν μια κηδεία την οποία δεν θα ξεχάσω ποτέ. Στην κηδεία αυτή, παραβρέθηκαν 500 άτομα, ο εκλιπών ήταν και μουσικός. Ήταν ζωγράφος αλλά ήταν και μουσικός. Ο κόσμος τον αποχαιρέτησε με τόση αγάπη και σεβασμό που με έκανε να νιώσω πως αυτός που «έφυγε» κάτι είχε κάνει καλά στη ζωή του και ήταν αληθινός. Δεν στεναχωρήθηκαν επειδή ήταν απαραίτητος και ο κόσμος έκλαιγε από εγωισμό – όχι – έκλαιγαν γιατί πονούσαν πραγματικά γι’ αυτόν που «έφυγε» και ήταν τρομακτικά συγκινητικό και έκλαιγα κι εγώ. Δεν μπόρεσα να κρατηθώ.

Με τον θάνατο, πως τα πας; Αυτή η δουλειά, σε έχει κάνει να τον δεις διαφορετικά;

Ο θάνατος για μένα είναι μια μακρινή σκέψη. Την έχω πολλές φορές κατά τη διάρκεια της ημέρας μέσα στο μυαλό μου και θα στο εξηγήσω. Μπορεί μέσα στην ημέρα για διάφορους λόγους να «πέσω» ψυχολογικά, σκέφτομαι πώς αύριο μπορεί να πάθεις ανακοπή, μπορεί κάποιος να σε χτυπήσει με αυτοκίνητο, άστο, δεν αξίζει να σκέφτεσαι ότι έχεις «πέσει» ψυχολογικά, ζήσε τη ζωή σου, με χαμόγελο, πήγαινε παρακάτω, ξεπέρασε το όποιο πρόβλημα σε στενοχωρεί.

Πόσοι άνθρωποι, ποσοστιαία, έχασαν τη ζωή τους εδώ στη Θεσσαλονίκη από Covid 19, των οποίων τις κηδείες αναλάβατε εσείς;

Υπήρχε μια αύξηση της τάξεως του 6% – δεν μπορώ να στο πω με απόλυτη ακρίβεια – που προστέθηκε στο ήδη υπάρχον ποσοστό θνησιμότητας λόγω  της Covid 19. Eκεί πραγματικά βίωσα τραγικές στιγμές. Πραγματοποιήσαμε 4 κηδείες ανθρώπων μόνοι μας – χωρίς κανένα συγγενή γιατί οι ζούσαν στο εξωτερικό και μέσω  viber τους καλούσα για να δουν την κηδεία του πατέρα ή της μητέρας τους, να κλαίνε με λυγμούς στο τηλέφωνο και να μου λένε «Βασίλη ρίξε εσύ λίγο χώμα», «άφησέ της εσύ λουλούδια». Δεν μπορούσαν να δουν τον άνθρωπό τους όσο νοσηλευόταν και δεν μπόρεσαν να τον δουν για να τον αποχαιρετήσουν λόγω lockdown, λόγω απαγόρευσης ταξιδιών από χώρα σε χώρα.

Έχετε ένα πολύ ανατρεπτικό τρόπο διαχείρισης του marketing της επιχείρησής σας. Έχετε έναν τρόπο να δείχνετε μέσω social media την χιουμοριστική πλευρά του θανάτου. Αυτό πως έχει προκύψει;

Ο Ευθύμης Σαββάκης είναι ο άνθρωπος που διαχειρίζεται την εικόνα του marketing. Είναι ένας άνθρωπος πραγματικά χαρισματικός και νιώθω πολύ τυχερός που τον συνάντησα. Διατηρούμε μια πολύ υγιή σχέση, έχουμε και τους τσακωμούς μας και τις αγάπες μας – τον θεωρώ μέλος της οικογένειας – και είναι ένας άνθρωπος που έχει δώσει ένα τεράστιο μάθημα. Κάναμε γύρισμα αν δεν κάνω λάθος για το VICE και την ημέρα εκείνη του γυρίσματος ο Ευθύμης έμαθε πως έχει καρκίνο και ήρθε να μου το ανακοινώσει. Εγώ του είπα να ξεχάσει το γύρισμα και εκείνος μου απάντησε πως το γύρισμα θα γίνει κανονικά – η ζωή μου θα προχωρήσει κανονικά.

Εγώ, τόση δύναμη δεν έχω ξαναδεί σε άνθρωπο. Μου έδωσε ένα τεράστιο μάθημα. Είναι ένας σπάνιος άνθρωπος. Το μυαλό του είναι σε «άλλο επίπεδο». Τον φέρνω πολλές φορές στο μυαλό μου όταν μου τυχαίνουν αναποδιές και παίρνω δύναμη.

Όταν βλέπεις, ακούς, διαβάζεις, ανέκδοτα ή αστεία για τον θάνατο, τί σκέφτεσαι; Γελάς;

Ναι, φυσικά γελάω. Πρέπει να το διακωμωδείς. Είναι κάτι το οποίο θα συμβεί, απλώς δεν ξέρουμε το πότε θα συμβεί και το πώς. Για μένα θάνατος, δεν είναι μόνο ο φυσικός θάνατος. Μπορεί μια κατάσταση να σε οδηγήσει σε τέλμα, να σε «νεκρώσει». Και αυτό θάνατος είνα. Θάνατος εν ζωή. Η ζωή μας είναι περίπου 23.000 ημέρες – σκέφτεσαι πόσες από αυτές έχουν πάει χαμένες; Σκέφτεσαι ότι κατά μέσο όρο θα κάνεις 77 φορές τα γενέθλιά σου; 77 πρωτοχρονιές; Είναι συγκλονιστικά αυτά αν τα αναλογιστείς. Γι ‘ αυτό, διασκέδασέ το, γέλα! Ξέχνα τα προβλήματα της καθημερινότητας. ΟΛΑ ΥΠΑΡΧΟΥΝ, ΕΣΥ ΚΙ ΕΓΩ ΔΕΝ ΘΑ ΞΑΝΑΥΠΑΡΞΟΥΜΕ.

Πιστεύεις στη μεταθανάτιο ζωή;

Δεν πιστεύω σε τίποτα το οποίο δεν έχω δει με τα μάτια μου και πολλές φορές αμφιβάλω και γι’ αυτά που βλέπω. Είχα φιλίες που καταρρίφθηκαν εν μια νυκτί, σχέσεις 20 ετών, φιλικές. Στην μεταθανάτιο ζωή δεν πιστεύω επ’ ουδενί. Δεν μπορώ να πιστέψω αυτό το οποίο δεν έχω βιώσει.

Έχεις νιώσει ποτέ άσχημα για το επάγγελμα σου, δεδομένου ότι βγάζεις χρήματα από τον πόνο του άλλου;

Θα σου πω. Είναι πολύ αμήχανη η στιγμή, κατά την οποία θα πρέπει να μιλήσω για χρήματα, όταν πχ ο γονιός έχει χάσει το παιδί του, ή όταν ο σύζυγος έχει χάσει την σύζυγο. Επειδή όμως είμαστε προετοιμασμένοι και δεν κοροϊδεύουμε κανέναν ούτε αισχροκερδούμε, νιώθω καλά και στο τέλος ξέρω πως θα ακούσω «ευχαριστώ» από τους συγγενείς για το πως φροντίσαμε τον άνθρωπό τους. Αυτή είναι η καλύτερη ανταμοιβή για εμένα, το «ευχαριστώ» των συγγενών.

Η επιχείρησή σας, πως πλήττεται από παγκόσμια ή εγχώρια φαινόμενα και καταστάσεις, όπως η οικονομική κρίση, η πανδημία κ.α.;

Η επιχείρησή μας πλήττεται με βάση τα όσα συμβαίνουν στον κόσμο. Όταν παραδείγματος χάριν, σε μια κηδεία, εν μέσω πανδημίας, ο κόσμος και η οικογένεια δεν μπορεί να παραστεί, η κηδεία είναι πάρα πολύ λιτή άρα είναι μικρότερο το κέρδος,  αυτό επηρεάζει σαφέστατα τον τζίρο ενός γραφείου τελετών. Από εκεί και πέρα δεν στέκομαι σε αυτό, θα το ξεπεράσουμε και μακάρι αυτά να είναι τα προβλήματά μας, είτε επανέλθουμε εκεί που ήμασταν είτε δεν επανέλθουμε, δεν με απασχολεί. Μπορώ να ζήσω και με λιγότερα, αυτό που απασχολεί είναι να ζω, αξιοπρεπώς και να ζω ουσιαστικά – να έχω καλούς ανθρώπους γύρω μου, να δίνω και να εισπράττω αγάπη.

Θα σε ρωτήσω κάτι πολύ κυνικό. Τώρα με την κατάσταση της Covid19 έχουν αυξηθεί ή έχουν μειωθεί οι κηδείες, δεδομένου ότι ο κόσμος μένει σπίτι;

Οι συνολικοί θάνατοι έχουν μειωθεί. Γιατί ο κόσμος προσέχει περισσότερο την υγεία του, ακολουθεί κατά γράμμα τις οδηγίες των γιατρών και των φαρμακοποιών, είναι όλοι πιο προσεκτικοί στον τρόπο ζωής που κάνουν. Παίρνουν τα χάπια τους εκείνοι που τα αμελούσαν, δεν πίνουν, δεν κάνουν καταχρήσεις, ακόμα και τα τροχαία δυστυχήματα λόγω του ότι απαγορεύεται η κυκλοφορία, έχουν μειωθεί.

Όταν ένας άνθρωπος πεθαίνει από Covid19 τι συμβαίνει; Επιτρέπεται να ανοίξει το φέρετρο;

Όχι γιατί λένε πως ακόμα και όταν πεθαίνεις μπορεί να μεταδοθεί ο ιός. Είναι τραγικό. Σκέψου, να έχει ο άνθρωπός σου covid19, να νοσηλεύεται, να μην το έχεις δει διότι απαγορεύεται να πας στο νοσοκομείο, να χάνει τελικά τη ζωή του και να μην μπορείς να τον δεις ούτε την τελευταία του ημέρα. Να μην μπορείς να δεις το γονιό ή το παιδί σου.

Ποια είναι η πιο δύσκολη στιγμή του επαγγέλματός σου για εσένα προσωπικά;

Το να βλέπεις έναν γονιό να αποχαιρετά το παιδί του. Είναι το αντίστροφο της φυσιολογικής ροής της ζωής και είναι μακράν ο μεγαλύτερος πόνος που έχω δει ποτέ στη ζωή μου, μάνα να χάνει το παιδί της. Δεν περιγράφεται αυτός ο πόνος με λόγια και δυστυχώς έχω δει πολλές τέτοιες περιπτώσεις. Κυριολεκτικά αυτοί οι άνθρωποι είναι στα χαμένα και όταν αυτή η μάνα έρχεται στο γραφείο για να συζητήσουμε τα οικονομικά – τα γραφειοκρατικά, μιλάς σε έναν άνθρωπο με κενό βλέμμα – σαν να έχεις απέναντί σου ένα ρομπότ που απλά σε ακούει.

Ποια είναι η γραφειοκρατία που προκύπτει κατά τον θάνατο ενός ανθρώπου;

Εκδίδονται οι ληξιαρχικές πράξεις θανάτου, όπως αντίστοιχα είναι η ληξιαρχική πράξη γάμου, βάση της οποίας, μετά την κηδεία πρέπει να εισπράξεις τα έξοδά της από το κράτος, γιατί το κράτος συμβάλλει στα έξοδα κηδείας κάθε ανθρώπου ανάλογα με τον φορέα ασφάλισής του. Οπότε υπάρχει μια διαδικασία που ταλαιπωρεί τους συγγενείς ακόμα και σε αυτό το κομμάτι.

Πόσες ημέρες διαρκεί αυτή η διαδικασία;

Μπορεί να διαρκέσει και μήνες. Να πηγαίνεις από υπηρεσία, σε υπηρεσία, σε υπηρεσία, συγκεντρώνοντας τα χαρτιά και στο τέλος, αφού τα συγκεντρώσεις να τα πας στο ασφαλιστικό ταμείο για να σου αποδοθούν τα έξοδα κηδείας, μπορεί να πάρει και 5 και 6 μήνες, μπορεί και έναν χρόνο.

Άρα ο συγγενής τα έχει δώσει αυτά τα λεφτά;

Ναι, τα έχει δώσει και περιμένει να πάρει πίσω το 1/3, το ¼ το 1/5 αναλόγως το τί παρέχει ο κάθε φορέας. Αλλά πίστεψέ με, πολλές φορές τον κόσμο δεν τον απασχολεί καν αυτό, δεν τον απασχολεί καν αν θα πάρει λεφτά πίσω. Ο άνθρωπος που χάνει τον αγαπημένο του, στέκεται στον πόνο της απώλειας και 1000 ευρώ να πάρει πίσω, δεν γυρίζουν πίσω τον άνθρωπό του. Είναι απλά μια οικονομική βοήθεια για το μετά.

Ποια είναι τα κριτήρια για να διαλέξει κανείς φέρετρο για τον άνθρωπό του;

Υπάρχουν άνθρωποι που δεν τους απασχολεί καθόλου και υπάρχουν και άνθρωποι που τους απασχολεί πολύ, τόσο το φέρετρο όσο ο στολισμός της εκκλησίας, τα λουλούδια, το menu της δεξίωσης…φυσικά πάντοτε έρχονται και τα κανονίζουν αυτά οι πιο ψύχραιμοι για να μιλήσουν μαζί μας. Δεν θα έρθει ποτέ ο άμεσος συγγενής γιατί δεν έχει το μυαλό για να μπει σε τέτοιες συζητήσεις. Το να θες να προσφέρεις στον άνθρωπό σου τα τελευταία του έξοδα, ενώ σου έχει προσφέρει μια ολόκληρη ζωή, για μένα ακούγεται απολύτως φυσιολογικό και όχι επειδή κάνω αυτή τη δουλειά – και να μην είχα λεφτά – θα δανειζόμουν για να κάνω μια καλή κηδεία στον πατέρα μου και την μητέρα μου.

Τι γίνεται με εκείνους που δεν θέλουν να δώσουν χρήματα για να κηδεύσουν τον άνθρωπό τους;

Εκεί λες «φίλε να τελειώνουμε». Το έχω δει πολλές φορές. «Να τελειώνουμε κι αν είναι δυνατόν να μην βάλω λεφτά από την τσέπη μου» ή «θα βάλω ότι μου δώσει το κράτος και τίποτα παραπάνω».

Εσείς συνεργάζεστε με τα νοσοκομεία και την αστυνομία;

Σταματήσαμε αυτές τις συνεργασίες πριν από περίπου 15 χρόνια. Παλαιότερα όπως μου εξηγεί ο πατέρας μου, που δεν υπήρχε το internet,  οι άνθρωποι που είχαν γραφεία τελετών βρισκόντουσαν πολλές ώρες στα νοσοκομεία έτσι ώστε μόλις πεθάνει ένας άνθρωπος να μπορούν οι συγγενείς να απευθυνθούν άμεσα σε εκείνον που θα αναλάβει την κηδεία. Ήταν ο μόνος τρόπος για να δουλέψεις και να σε βρούνε οι συγγενείς. Όλοι πλέον μπορούμε να εντοπίσουμε πού βρίσκονται τα γραφεία τελετών και όλοι τη σήμερον ημέρα ενημερώνονται πριν έρθει ο θάνατος. Κάνουνε έρευνα αγοράς. Σαφώς η αστυνομία και τα νοσοκομεία λειτουργούν με προμήθεια.

Θεωρείς την προμήθεια αυτή «κερατιάτικα λεφτά»;

Ζούμε σε κοινωνία ύλης. Το να το παίξουμε καλοί ΟΚ είναι ουτοπικό. Την δουλειά τους κάνουν εκείνοι, τη δουλειά μας κάνουμε κι εμείς – είναι μια ταρίφα που υπάρχει.

Γιατί αποφασίσατε να διακόψετε τη συνεργασία τελικά;

Διότι καταφέραμε με τα χρόνια να αναγνωριστούμε στην αγορά και με τη δουλειά μας να κερδίσουμε το σεβασμό του κόσμου. Στην αρχή όλοι μας έλεγαν νεκροθάφτες, κοράκια αλλά πλέον δεν μας αντιμετωπίζουν έτσι, συνεπώς θα ήταν άδικο και προς τους ίδιους μας τους εαυτούς να μας αντιμετωπίζουμε, σαν να είμαστε κοράκια. Μπορεί ο τζίρος επιχειρηματικά να ήταν μεγαλύτερος με αυτές τις συνεργασίες αλλά σε ανθρώπινο επίπεδο, δεν είναι αυτό που θέλουμε.

Γιατί ένα γραφείο τελετών να έχει παρουσία στα social media;

Πολύ καλή ερώτηση. Θεωρώ πώς κάποια στιγμή πρέπει να σταματήσουμε να φτυνόμαστε όταν περνάμε έξω από ένα γραφείο κηδειών, δεν σου λέω ότι είναι ευχάριστη η ιδέα του θανάτου, αλλά είναι κάτι που θα συμβεί. Κάνε μια ερώτηση να δεις πόσο κοστίζει αυτή η τελετή, να ξέρεις τί σου παρέχει το κάθε γραφείο κηδειών. Δυστυχώς στην Ελλάδα δεν υπάρχουν προδιαγραφές ίδρυσης ενός γραφείου κηδειών. Σε όλες τις χώρες της Ευρώπης υπάρχουν προδιαγραφές και κριτήρια. Πρέπει να έχεις σπουδάσει, πρέπει να έχεις εγκαταστάσεις. Δεν είναι δυνατόν, για να ανοίξεις κρεοπωλείο, να έχεις ψυκτικό θάλαμο για την συντήρηση του κρέατος και για να κάνεις γραφείο κηδείων να μην είναι απαραίτητο να έχεις ψυκτικούς θαλάμους.

Είναι τραγικό. Ευελπιστώ κάποια στιγμή να θεσπιστεί ένα νομικό πλαίσιο για να «καθαρίσει» και η δική μας αγορά. Όσο άσχημο κι αν ακούγεται,  όταν έχεις να κάνεις με τον άνθρωπο και τον ύστατο φόρος τιμής που θα τους αποδώσεις, δεν γίνεται να του συμπεριφέρεσαι σαν να είναι τσουβάλι. Δεν γίνεται εμείς οι ίδιοι δηλαδή που κάνουμε αυτή τη δουλειά, να μην την αντιμετωπίζουμε με σεβασμό.

Σου στέλνουν αιτήματα στο instagram για κηδείες;

Ναι βέβαια αλλά και για franchising και για προσφορές και στη σελίδα στο Facebook αλλά και στο Instagram. Θα μπει στη ζωή μας και αυτός ο τρόπος. Στην Αμερική για παράδειγμα, στα site των γραφείων τελετών, υπάρχει ειδική κατηγορία, που είναι τα συλληπητήρια. Αναρτώ εγώ φωτογραφία του νεκρού και μπαίνει ο συγγενής ή ο φίλος ή ο οποιοσδήποτε και γράφει τα συλληπητήριά του. Είναι στην κουλτούρα τους. Μάλιστα, σε κάποιες πολιτείες της Αμερικής, όταν κάποιος συμπληρώνει τα 60 χρόνια ζωής του στέλνουν ειδοποίηση με τους διαθέσιμους τάφους στο κοιμητήριο της περιοχής σου.

Σε τι ποσό ανέρχεται η ενοικίαση ενός τάφου κατά μέσο όρο;

Ανέρχεται στα 500 με 600 ευρώ τον χρόνο και η εκταφή γίνεται μετά από 3 ή 4 χρόνια και αυτό συμβαίνει διότι πολλά κοιμητήρια δεν έχουν χώρο.

Το γραφείο σας παρέχει ως υπηρεσία την καύση των νεκρών;

Έχει γίνει αποτεφρωτήριο στην Χαλκίδα. Θεωρώ πως ήταν σωστό που έγινε. Κάθε άνθρωπος πρέπει να έχει δικαίωμα επιλογής. Ήταν πολύ άσχημο να φεύγει κάποιος εκτός χώρας για να κάψει τον νεκρό του. Αυτό που έχω διαπιστώσει είναι πως όσοι επιλέγουν την αποτέφρωση θέλουν και την νεκρώσιμη ακολουθία – δεν είναι δηλαδή ενάντια στην κηδεία ή την θρησκεία – δεν θέλουν την ταφή. Δεν ξέρω γιατί. Ίσως επειδή δίνουν ένα αρκετά σημαντικό ποσό για μια θέση ταφής στο νεκροταφείο και δεν το επιθυμούν; Είναι το ότι τους δυσκολεύει να πηγαίνουν κάθε μέρα στο κοιμητήριο ανάβοντας καντήλι και αλλάζοντας τα λουλούδια; Δεν το ξέρω. Εμείς παρέχουμε τη δυνατότητα καύσης του νεκρού.

Δεδομένου του ότι τώρα με την κατάσταση της πανδημίας οι συγγενείς δεν μπορούν να παραβρεθούν στην κηδεία του δικού τους ανθρώπου, δίνετε εσείς τη δυνατότητα να την παρακολουθήσουν μέσω πλατφόρμας;

Ναι. Εδώ και πολλά χρόνια παρέχουμε τη δυνατότητα της κάλυψης της κηδείας μέσω live streaming, πριν βγούνε όλες οι εφαρμογές. Το κάναμε, ανέκαθεν. Δεν είχε μεγάλη ζήτηση. Πλέον όμως και το ζητάνε και είναι εύκολο να γίνει.

Ποιο είναι το βασικό κόστος μια κηδείας και πόσα πακέτα υπάρχουν;

Ένα βασικό budget ανέρχεται στα 2.000 ευρώ στο δικό μας γραφείο. Δεν μπορείς να το προσδιορίσεις διότι διαμορφώνεται ανάλογα με τις απαιτήσεις των συγγενών. Άλλοι μπορεί να θέλουν μπάντα, άλλοι μπορεί να θέλουν ορχιδέες Σιγκαπούρης, άλλοι μπορεί να θέλουν να μεταφερθεί ο νεκρός με άμαξα, άλλος μπορεί να θέλει menu με σολωμό – τα θέλω κυμαίνονται. Στο πακέτο των 2.000 ευρώ συμπεριλαβάνονται σχεδόν τα πάντα – όσα και σε μια κηδεία των 10.000 ευρώ απλώς είναι διαφορετική η προσέγγιση.

Πώς είναι η δουλειά του make – up artist για νεκρούς; Είναι φαντάζομαι μια εξαιρετικά δύσκολη δουλειά.

Είναι πάρα πολύ δύσκολο. Είναι κανονικοί άνθρωποι της διπλανής πόρτας που επειδή δεν έχουν τη δυνατότητα να βιοποριστούν στο επάγγελμά τους ως make-up artists, αναλαμβάνουν και αυτά τα καθήκοντα διότι είναι μια δουλειά που προσφέρει υψηλό μεροκάματο δεδομένης της φύσης της. Το μεροκάματο αυτό είναι της τάξεως των 80 ευρώ και αναλαμβάνουν και περιποίηση σώματος. Δάφνη είναι όμως πάρα πολύ δύσκολο. Σε καλούν μέσα στη νύχτα και δεν ξέρεις τι θα αντιμετωπίσεις.

Θα ήθελες να δραστηριοποιηθείς σε κάποιον άλλον επαγγελματικό κλάδο;

Το έχω δοκιμάσει και δεν έχει πάει καλά. Είμαι της άποψης του να κάνεις αυτό που ξέρεις να κάνεις, να το κάνεις καλά και να το εξελίσσεις συνεχώς για να γίνει καλύτερο.

”Τις πιο ωραίες ερωτήσεις μου έχεις κάνει. Αισθάνομαι πολύ τυχερός.” μου είπε.

  Χτυπάει το τηλέφωνο. Του λέω, ”σε ευχαριστώ που ήσουν ειλικρινής και ελπίζω να μην ήμουν πολύ κυνική.”
featured photo: προσωπικό αρχείο