Όταν ο Alastair Campbell, Άγγλος δημοσιογράφος, συγγραφέας και ακτιβιστής μίλησε ανοιχτά για την κατάθλιψή του ήταν σε ένα ντοκιμαντέρ του BBC το 2019 όπου και συνάντησε τη Dr Jehannine Austin και συζήτησαν πώς το οικογενειακό ιστορικό ψυχικών διαταραχών μπορεί να συνδέεται με τις δικές του εμπειρίες.

Τα ευρήματά τους; Η γενετική είναι μόνο ένα μέρος της ιστορίας. Εξωτερικοί παράγοντες και συνθήκες είναι στοιχεία που μπορούν να ανατρέψουν τα πράγματα. Αλλά, το πιο σημαντικό, είτε υπάρχει μια διαγνωσμένη πάθηση είτε όχι, υπάρχουν συγκεκριμένες, εξατομικευμένες ενέργειες που μπορεί να κάνει κανείς για να χτίσει την ψυχική του αντοχή.

Τότε άκουσα για πρώτη φορά τη θεωρία με το βάζο μαρμελάδας

Τη θυμήθηκα ξανά μερικούς μήνες αργότερα, την Άνοιξη του 2020, όταν στάθηκα με τη μάσκα μου και τα γάντια μου -τότε ήταν κανόνας τα γάντια- μπροστά στα άδεια ράφια του σούπερ μάρκετ. Το χαρτί υγείας και η μαγιά ήταν ανάρπαστα. Οι άνθρωποι, μαζί τους κι εγώ προσπαθούσαμε με αγωνία να βρούμε την ισορροπία μας και τι να κάνουμε με όλον αυτόν τον άπλετο χρόνο που ξαφνικά είχε φέρει μαζί της η πανδημία. Είδαμε πολύ Netflix. Φτιάξαμε πολύ ψωμί. Κάναμε πολλά παρτυ στο zoom. Αλλά δεν αρκούσε.

Αυτό που στην πραγματικότητα αναζητούσα εκείνες τις σκοτεινές πρώτες μέρες της πανδημίας δεν ήταν η μαγιά αλλά να βρω πραγματικά όσα χρειαζόμουν για να νιώσω καλύτερα. Είτε αυτό σήμαινε να νιώσω πιο ασφαλής είτε πιο χαρούμενη. Και κάπως έτσι θυμήθηκα την αναλογία του βάζου με τη μαρμελάδα.

Η σκέψη της Dr. Austin έχει ως εξής: Όλοι έχουμε ένα «βάζο ψυχικής υγείας», το οποίο είναι γεμάτο τόσο με γενετικούς όσο και με περιβαλλοντικούς παράγοντες. Όλοι έχουμε κάποια γενετική ευπάθεια σε ψυχικές ασθένειες, το οποίο και ποικίλλει από άνθρωπο σε άνθρωπο κι αυτό το κομμάτι μπαίνει πρώτα στο βάζο.

Ακολουθούν οι περιβαλλοντικοί παράγοντες. Σκέψου θέματα δουλειάς, προβλήματα σχέσεων, οικονομικές ανησυχίες και προσωπικές απώλειες. Η γενετική μας δεν αλλάζει, αλλά οι περιβαλλοντικοί παράγοντες ναι. Όταν το βάζο μας γεμίζει και ξεχειλίζει από αυτά, μπαίνουμε σε μια περίοδο κακής ψυχικής υγείας.

«Ένα μεγάλο γεγονός μπορεί να έχει μεγάλο αντίκτυπο στην ευπάθειά μας. Μπορεί ακόμη και να γεμίσει ένα βάζο μέχρι την κορυφή, οδηγώντας κάποιον να βιώσει το πρώτο του ενεργό επεισόδιο ασθένειας». αναφέρει η ειδικός σε συνέντευξή της στο Harper’s Bazaar.

Τι μπορούμε να κάνουμε για να βοηθήσουμε τον εαυτό μας;

Μπορούμε να προσθέσουμε κάποιους προστατευτικούς παράγοντες στο βάζο μας, στην ουσία είναι σαν να ”μεγαλώνουμε” τον χώρο στο βάζο μας ή σαν να το ψηλώνουμε. Σίγουρα πάντως του δίνουμε περιθώριο να έχεις περισσότερο χώρο για να μην ξεχειλίσει από τα αρνητικά.

Αυτοί οι παράγοντες, σύμφωνα με την Dr. Austin, βασίζονται σε ορισμένα βασικά στοιχεία όπως ο καλός ύπνος, η ισορροπημένη διατροφή, η άσκηση, η σωστή χρήση των social media και η διαχείριση του άγχους. Πράγματα που ήδη γνωρίζουμε θα μου πεις.

Σκέψου όμως κάτι που ενδεχομένως να μην είχες σκεφτεί μέχρι τώρα: Μέσα στη μέρα σου μπορεί να κάνεις από συνήθεια πράγματα που δεν σου αρέσουν και δεν χρειάζεται να τα κάνεις ή μπορείς να τα αντικαταστήσεις με άλλα, πιο εύκολα ή πιο ευχάριστα.

Για παράδειγμα αν δεν αγαπάς τη μαγειρική μπορείς να βρεις πιο εύκολες συνταγές για τις καθημερινές ή ένα εστιατόριο που να φτιάχνει σπιτικά πιάτα, ώστε μερικές μέρες την εβδομάδα να γλυτώνεις τον χρόνο πάνω από την κατσαρόλα.

Ο ύπνος είναι το κλειδί επίσης. Μια μελέτη του King’s College κατέληξε ότι στο πρώτο lockdown περίπου ο μισός πληθυσμός ανέφερε ότι ο ύπνος του ήταν πιο διαταραγμένος από το συνηθισμένο.

Η Dr. Austin λέει ότι είναι κάθετη όσον αφορά την ώρα του ύπνου τονίζοντας τη σημασία της ρουτίνας στον ύπνο. Σίγουρα δεν χρειάζεται αυτομαστίγωμα, το μυστικό είναι να κάνεις ό,τι καλύτερο μπορείς, όταν μπορείς.

Στο κομμάτι της διατροφής, ισχύει ο ίδιος κανόνας. Κάνε ό,τι καλύτερο μπορείς χωρίς να καταπιέζεσαι. Φαίνεται ότι η ισορροπία είναι κι εδώ το κλειδί. Μερικά comfort γεύματα ή σνακς δεν θα βλάψουν αλλά θα πρέπει να εντάξεις στη διατροφή σου φρούτα και λαχανικά, νερό και λιγότερο junk και επεξεργασμένα τρόφιμα.

Όσον αφορά στη δουλειά ο Alastair Campbell το έθεσε με έναν προσεγμένο τρόπο: «δραστηριότητα με ουσία». Για αυτόν υπάρχει η «εργασία για να βγάλεις τα προς το ζην» και η «εργασία για να κάνεις τη διαφορά». Οι περισσότεροι από εμάς δεν έχουμε την πολυτέλεια της ισορροπίας μεταξύ των δύο αλλά ξέρουμε ότι χρειαζόμαστε λίγη δημιουργικότητα.

Η Dr. Austin έχει ιστορικό κατάθλιψης και αγχώδους διαταραχής και το διάστημα της πανδημίας ανακάλυψε ότι έπρεπε να αλλάξει τα πράγματα. «Έκανα όσα έπρεπε για την ρουτίνα του ύπνου μου, την άσκησή μου, το φαγητό μου, αλλά παρά τις προσπάθειές μου, η κατάστασή μου παρέμενε εύθραυστη».

Συνιστά στους ανθρώπους που δυσκολεύονται με την καθημερινότητά τους να μιλήσουν στον γιατρό τους και να εξετάσουν μαζί τις θεραπευτικές επιλογές που υπάρχουν. «Όταν βρίσκεσαι σε εκείνο το σημείο όπου πια δεν μπορείς να κάνεις τα πράγματα που ξέρεις ότι θα σε βοηθήσουν, τότε μπορεί να χρειάζεσαι μία μικρή ώθηση».

Περιγράφει πως ακόμα και τις πιο δύσκολες στιγμές της θα κάνει ό,τι περνά από το χέρι της για να βρει έναν προστατευτικό παράγοντα, όπως την παρέα με έναν άνθρωπο που νιώθει καλά μαζί του:

«Όταν νιώθω χάλια, να απλώνω το χέρι και να αφήνω τους ανθρώπους να καταλάβουν ότι τους είμαι ευγνώμων, κάνει τη διαφορά. Νιώθω ότι μοιράζω και δέχομαι καλοσύνη».

Σε ανάρτησή της η Dr. Emma Hepburn, κλινική ψυχολόγος γράφει:

“[…] Η ιδέα της Dr. Austin είναι χρήσιμη για την κατανόηση της ψυχικής υγείας. […] Οποιοσδήποτε μπορεί να δυσκολεύεται ανάλογα με το τι συμβαίνει στη ζωή του (αυτό μας λένε τα στοιχεία). […] (η ιδέα) λαμβάνει επίσης υπόψη τους βασικούς παράγοντες που μπορούν να εξηγήσουν γιατί μερικοί άνθρωποι είναι πιο ευάλωτοι από άλλους σε προβλήματα ψυχικής υγείας. Αλλά αυτό που μάλλον μου αρέσει περισσότερο είναι ότι δείχνει ότι έχουμε την ικανότητα να αυξήσουμε την ανθεκτικότητά μας στην ψυχική υγεία μειώνοντας τους στρεσογόνες παραγόντες στο περιβάλλον μας και φροντίζοντας το μυαλό μας χρησιμοποιώντας χρήσιμες στρατηγικές. Ποιος θα πίστευε ότι ένα βάζο μαρμελάδας γεμάτο με φράουλες και σμέουρα θα μπορούσε να αποδώσει τόσο νόημα!”

Όταν τα πράγματα λοιπόν δυσκολεύουν και το βάζο πλησιάζει να ξεχειλίσει, έχει μεγάλη αξία -εκτός από την αυτοφροντίδα, τους δικούς μας ανθρώπους και τη βοήθεια από έναν ειδικό- να μένουμε πιστοί στον εαυτό μας, στα όνειρά μας, στα σχέδιά μας, στις αξίες μας. Πολύ συχνά εκεί βρίσκεται και η απάντηση πως να βοηθήσουμε τον εαυτό μας όταν νιώθεις εύθραυστος. Εκεί, και στην αποδοχή του εαυτού μας.